Q. R. Qarshiev Samisi dotsenti

Taqqoslash
– shunday bir tafakkur jarayoniki, bu jarayon vositasi bilan 
obyektiv dunyodagi narsa va xodisalarning bir – biriga o’xshashligi yoki bir – 
biridan farqi aniqlanadi.
Abstraksiyalash shunday bir tafakkur jarayoniki, bu jarayon yordami bilan 
moddiy dunyodagi narsa va xodisalarning muhim xususiyatlarini farqlab olib,
ana shu xususiyatlardan narsa va xodisalarning muhim bo’lmagan ikkinchi 
darajali xususityalarini fikran ajratib tashlaymiz.
Umumlashtirish
deganda psixologiyada narsa va xodisalardagi xossa, belgi,
xususiyat, alomatlarni topish va shu umumiylik asosida ularni birlashtirish 
tushuniladi.

---

121 
Umumiy, mavxum belgi va xususiyatlarni yakka, yolgiz obyektlarga tadbiq 
qilish konkretlashtirish deyiladi. Bundan tashqari, mavxum tushunchalarni 
konkret predmetlarga bog’lash ham konkretlashtirish bo’lib hisoblanadi. 
Fanda narsa va xodisalarning tabiatini ifodalovchi muayyan belgi asosida 
qilingan fikr yuritishni
klassifikasiya 
deb atash qabul qilingan. 
Klassifikasiya qilishning yakuni sistemalashtirish bo’lib hisoblanadi.
Sistemalashtirishga kutubxonadagi kitoblarning joylanishi misol bo’la oladi.
Masalan, kutubxonada pedagogikaga oid adabiyotlar bir tomonda,
psixologiyaga oidlari yana bir tomonda joylashgan bo’ladi. Sistemalashtirish 
inson ishini osonlashtiradi. Natijada kishi nimani qayerdan izlashni biladi.
Turmushda har qadamda sistemalashtirishni ko’rishimiz mumkin. 
Tafakkur shakllari. 
Tafakkur shakllariga hukm, tushuncha va xulosa 
chiqarish kiradi. Narsa va xodisalarning belgi va xususiyatlari xaqida tasdiqlab 
yoki inkor qilib aytilgan fikr 
hukm
 
deb aytiladi. Masalan, bahorda daraxtlar 
barg yozadi.
Borlikdagi narsalar, xodisalar va voqyelikning miqdoriga, ularning biror 
hukmda aks etishi va aloqa hamda munosabatlariga qarab ular quyidagi turlarga 
bo’linadi: 
1.
Tasdiqlovchi yoki inkor qiluvchi hukm.
2.
Yakka, jo’z’iy va umumiy hukm.
3.
Shartli, ayiruvchi va qat’iy hukm.
4.
Taxminiy hukm.
Narsa bilan belgining aloqasi aks etgan hukm