Q. R. Qarshiev Samisi dotsenti

Mexnat jarayonlarini modellash metodi 
Ayrim mexnat jaraenlaridan goyat murakkabligi va yukori darajada 
jinsliligi ularni kurib, utilgan metodlar va texnik vositalar bilan zarur aniklikda 
urganish imkonini bermaydi. Bunday jarayonlar modellashtiriladi ya’ni 
soddalashtiriladi.Urganilayotgan 
mexnat 
jarayoni 
yigindisidan 
ishning 
muvaffakiyatini belgilaydigan eng muxim jarayon ajratiladi,modellashtiriladi 
ba’zan esa sun’iy sharoit vujudga keltiriladi va ana shu modellashtirilgan
sharoitda murakkab mexnat jarayoni urganiladi. Odatda buning uchun agregatlar 
yoki texnologik kurilmaning soddalashtirilgan maketidan iborat treajyordan 
foydalaniladi. 
Tarjimai xol metodi 
Ishlab chikarish ixtirochilar, mashxur ustalarning sifatlari shakllanishi 
urganilganda kuprok kullaniladi. Bunda kishining xaetiy yuli ogzaki surash,
xujjatlar va boshka ma’lumotlar orkali urganilaetgan kasbiy faoliyati va maxsus 
bilim olish malaka va kunikmani tarkib toptirish maxorat, professional 
kobiliyat xamda turli sifatlar orttirish ta’siri nukta nazaridan urganadi. Birok 
tarjimai xolni xamda u bilan boglik bulgan savollarni urganishda tarjimai 
xolning adabiy ishlanmasidan emas,balki bevosita asosiy manbadan 
foydalaniladi. 
Mexnat 
psixologiyasi 
uchun 
fakat 
ishlab 
chikarish
ilgorlariningina emas, balki mazkur kasb talablariga javob berolmagan, boshka 
ishga utib ketgan, uz orzusiga kechikib erishgan shaxslar tarjimaixolining taxlili 
xam kizikarlidir. Bu ayniksa kasbga yunaltirish, kasb buyicha konsultatsiya 
berish va kasb talabiga binoan saralash problemalarini xal kilish uchun xam 
muxim. Anketa metodi- anketalar yuborilish yoki tarkatish yuli bilan ommaviy 
surashdan iborat. Bu metod uziga xos kichkacha sirtki suxbatdir. Anketa 
erdamida olingan materiallar saezligi, ba’zan esa ayrim javoblardan 
ishonchsizligi bilan yutkazadi, ammo ommaviyligi bilan yutadi. Anketa 
metodining muvaffakiyati kup jixatdan savollarning kanchalik puxtaligiga 
boglik. Misol: Anketadagi yunaltiruvchi savollar kupincha javob xarakterini
oldindan belgilab, ularni ishonchsiz kilib kuyadi. Savollar anik va tushunarli 
bulishi lozim.
Psixologik xulosalarni anketa savollarga berilgan javoblar asosida 
kuragan kishining uzi chikarishi lozim. Misol: xunar texnika bilimi yurti 

---

94 
ukdan."Sizning kurib tasavvur kilish tezligingiz yaxshimi" deb surmokning 
balki "Siz kino eksperitiziyadagi surovni ukishga uringansizmi?" deb surab 
aniklash lozim. Albatta, bunda suralaetgan kishining savodliligiga amin bulishi 
kerak. Anketalarning " xa "yoki "yuk ekadi", "farksiz", "ekmaydi" kabi javob 
anketada belgilangan shartli belgilar bilan ifodalanadi, bu esa javoblarni 
statistik ishlar erdamida ularning xulosalar chikarishni osonlashtiradi.
Xronometrik metodi - bu ish u yoki bu sutka (ish kunidan xronometraj) ni
ulchashdan iborat. Urganilaetgan mexnat faoliyatiga kiritilgan turli xil
sensomotor va sensonutk reaktsiyalaridan yashirin davrni ulchash xam 
mumkin bulgan, buning uchun kayd etishning xronotsiplografiya, kimograflar, 
atsiplograflar xamda tegishli axborot kursatgichlaridan foydalanadi.Mexnat
psixologiyasi maksadlari uchun texnik pormalash amalietining olinaetgan
xronometrajdan foydalanish mumkin. Mexnat jaraenidagi fiziologik faoliyatlarni 
kayd etish bevosita kuzatish mumkin bulmagan xodisalar, xususan 
emmotsional xolatlarni kilish imkonini beradi.