Q. R. Qarshiev Samisi dotsenti

 
4. Mexnat psixologiyasi ba’zi metodlarining moxiyati 
Kuyida xunar-texnika bilim yurti ukituvchilari va injener pedagoglar 
xamda ishlab chikarishdagi murabbiylar tomonidan kullanishi mumkin bulgan 
ayrim asosiy metodlarning moxiyati eritiladi.
 
Mexnat metodi. Kandaydir kasb 
ixtisosning psixologik moxiyatini urganish uchun tekshiruvchining uzi xam bu 
faoliyatiga kirishib
 
uni uzlashtiradi. Bunda u uzining ishlab chikarishdagi
faoliyatini
 
xar kuni tegishlicha kayd etib uz ishini taxlil kiladi. mexnat metodi 
umumiy fan pedagoglari va injener pedagoglarga urganilaetgan mexnat 
faoliyatini shaxsan kurib bilish xamda, aklli kichikrok
 
shaxsiy tajribaga ega 
bulish uchun ayniksa zarur.
 
Ishtirokli kuzatish- agar oldingi metod faoliyatni 

---

92 
urganishga
 
muljallangan bulsa, bu endi shuni ijro etuvchi shaxsni urganishga 
muljallanadi. Uni goyat maxorat bilan kullaganda, kishi uzi urganish ob’ekti 
bulib, xizmat kilaetganini sezmaydi, binobarin u urganaetgan kishiga mexnat 
kollektivining bir a’zosi deb karaydi. Bu ularning tabiiy bulishiga xamda, 
kuprok ob’ektiv ma’lumot tuplashga imkon beradi.
Mexnat operatsiyalarini ob’ektiv kayd etish. Butun mexnat faoliyati psixik 
xolatlar aloxida xarakatlar priem va tadbirlar yigindisidan xosil buladi.
Tekshirishning zamonaviy texnik vositalari barcha mexnat jaraenlarini 
tekshiruvchining shaxsiy kuzatuvlari bilangina emas, balki urganilaetgan
xodisalarni ob’ektiv kayd etib borish bilan urganish imkoniyatini beradi. Ishchi 
xolatini yoki yuz tasvirini suratga olish kayd etishning ana shunday
namunasidir. Etik kamera bilan sezdirmay suratga olgan ma’kul. Mazkur yoki 
boshka ob’ektni ob’ektni masalan, ishga kuzataetgan kontrol asboblardan 
kursatganlarini, mimika-pantomimikani, kinoga olish psixologik xodisani kayd 
etish eng yaxshi metodik preymidir.
Kinoga olish odatdagicha,tez, tezlatish va aksincha oskin, impulsli bulishi 
mumkin, bu mexnat operatsiyasini batafsil taxlil kilish va mexnat jaraenida 
konuniyatlarini ani klash imkonini beradi. Oddiy kolyugraf yoki nozik 
sotsiolografda pnevmatik yoki axborotlar elektr datchiklar erdamida stanok 
uzellaridan ayrim xarakatlarini, ishchilar xarakatini va reaktsiyasini kayd etish 
mumkin. Magnitafon ezuvi nutk, mashinalarning soz va nosozligidan 
shovkinni, tovshlar signali ratsiyasi va boshkalarni ob’ektiv kayd etish 
imkonini beradi. Ilgor xunar-texnika bilim yurtida paydo bula boshlagan stanok 
laboratoriyada bunday ob’ektiv kayd etishlar mexnat jaraenlarini samaralirok 
urgatish uchun xilma-xil mexnat operatsiyalarini urgatish imkonini 
beradi.Faoliyat ma’sumlarining taxlili. Usta, kopdotsligi maxsulidan yaratgan 
buyumlar ma’lum tayerlangan maxsulot uning kupolligini xam, ishga 
sovukkonlik bilan kora ishni xam, extietsizligi ishidagi xato va braklikni xam 
kursatadi. Tayerlangan buyumga karab kishining kobiliyatini ammo 
funktsiyasizligi va mazkur ishga mutlako laekatsizligi bulishi mumkin.
Agar buyumlarning soni va sifatini ish kunining ayrim kismlariga kura 
taxlil kilinsa,ishga kirishini chuzilib ketganini, eng serunum davrni va yaxshi 
mexnat rejimi xakida xulosaga kelishi mumkin. Moloks darajasini xisobga 
olgan xolda vakt birligida tayerlangan buyumlar mikdori shoshilganlik yoki 
sustlik, dikkatning barkarorligi, malakaning mustaxkamligi,chandoli uzilish va 
boshka xolatlarni kursatadi. Xato xarakatlar taxlili. Xato xarakatlar taxlilining 
samaradorligi "Buzilmaydigan konuniyat kurinmasligi mumkin, ammo 
konunning buzilishi uchun namoen bulishiga erdam beradi"- deb ta’riflagan 
konun bilan belgilanadi. Misol: normal xolda kurinmaydigan narsa potologiyada 
yaxshirok 
namoen 
buladi. 
Xato 
xarakatlar-bu 
uziga 
xos" 
faoliyat 
patologiyasidir". Mexnatdagi xatolar ularning xarakteri barkarorligi va 
takrorlanishi uddalay olmaydigan xarakatlarni bajarish kobiliyatining, yuk-
yukligini, bu xarakatlarni tugri bajarish kobiliyatining yukligini, e’tibor 
bulmaslikni, sovukkonlik yoki extiejsizlikni, uz-uzini bush nazorat kilganligini 
tez tolikish ruxsizlik yoki xoljonlik psixologik xolat va xokazolarni kursatdi.

---

93 
Ukuvchilar xatolarining tekshirilishini xisobga olish malaka, kunikma va 
maxoratning shakllanishi jaraenini, bu asosda esa mashklar samaradorligini
baxolash imkonini beradi. Xato xarakatlarning sabalarini aniklash va bartaraf 
etish xunar texnika ta’limi metodikasini, mexnat sharoiti va rejimini 
takomillashtirish,shu bilan birga, mexnat faoliyatining unumdorligi va sifatini 
oshirish 
imkonini 
yaratadi. 
Bu 
metod 
asha 
shuning 
uchun 
xam 
zarurki,mustaxkam malakaga ega bulgan tajribali ishchi faoliyat jaraenida 
normal ish sharoitida bu avtomatlashtirilgan xarakat kanday amalga 
oshirilaetgan xarakat sezmaydi, shuning uchun xam ularni taxlil kilish
tushuntirish mumkin emas, chetdan kuzataetgan kishi esa urganilaetgan 
xarakatning psixologik sturkturasini topish imkoniyatiga xamisha xam ega 
bula vermaydi.