Q o d IL o V, Q. O d IL o V umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari

bunda:
(o  =   2 3,14 50  =   314  s '
Elektr qurilmalari uchun asosiy chastota sifatida 50 Gs chastota 
qabul  qilingan.  Elektr  mashinalar,  transform atorlar,  elektr  lam- 
palar,  priyomniklar,  televizorlar,  sovutgichlar  va  boshqa  iste’- 
m olchilar shu  tebranishda  ishlaydi.
4.2.  Bir  fazali  sinusoidal  o‘zgaruvchan  tok
0 ‘zgaruvchan  tokning  eng  ko‘p  tarqalgan  manbalaridan  biri 
mexanikaviy  energiyani  elektr  energiyasiga  aylantirib  beruvchi 
sinxron  generatordir.  G eneratorning  qo‘zg‘almas  qismini  stator 
deyiladi.  Harakatlanuvchi  o'zgarm as  magnitli  qismini  rotor  deb 
ataladi.  Statorda chuqur ariqchalarga  o'rnatilgan o'ram lar bo'lib, 
ularning  uchlaridan  o 'tkazgichlar  (sim lar  orqali)  elektr  toki
iste'molchilarga uzatiladi. 
G eneratorning  magnitli 
rotori  mexanikaviy  kuch 
b ila n   a y la n tirilg a n d a , 
generatoming o'ramlarida 
elektr  hosil  boMadi.  Eng 
sodda bir fazali o ‘zgaruv- 
chan  elektr  toki  genera- 
tori  4.2.1-rasm da  k o ‘r- 
satilgan.
f  
P  n
  r c
/ = i r Gs
4.2.2-rasm da  gene- 
ratorning  stator va  rotori 
yoyib  ko'rsatilgan.
Magnitli rotor aylan- 
ganida qo‘zg‘almas stator- 
dagi  izolyatsiyali  o'tkaz-
4.2.1-rasm.
  Ikki qutbli generator.
32
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

4.2.2-rasm.
  Stator  bilan  rotor  oralig'idagi  magnit  induksiyasining 
taqsimlanish  egri  chizig'i.
gichlarni  (simlarni)  magnit  maydoni  kesib  o'tadi,  m ashinada 
o'zgaruvchan tok hosil  bo‘ladi.  Bunday elektr mashinani bir fazali 
o'zgaruvchan tok generatori deyiladi.  0 ‘zgaruvchan tok manbalari 
har xil  bo'lishi  mumkin.
0 ‘zgaruvchan tok generatorining rotoriga o ‘tkazgich o'ramlari 
joylashtirilgan bo'lsa, u  holda rotordagi o'ramlarga o‘zgarmas elektr 
toki  ulanib,  unda  elektr  magnit  hosil  qilinadi.  Bu  o'ram lar  o ‘z- 
garuvchan  tok  generatorining  qo ‘zg‘atuvchan  cho‘lg‘amlari  deb 
ataladi.  Bunday generatorlarda miqdori va yo‘nalishi o'zgaruvchan 
tok hosil boMadi.
Yuqorida  ko'rsatilganidek,  o ‘zgaruvchan  tokning  burchak 
chastotasini  quyidagicha yozish  mumkin:
3 -2 6
33
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2n
 
.
“  = 
y
 =
Bu  ifoda  o ‘zgaruvchan  tok  fazasining  1  sekundda  radian 
o ‘zgarishini ko‘rsatadi.  M asa lan ,/=   50 Gs chastota uchun burchak 
chastota w =314 rad/s.
co ga  ko‘ra elektr yurituvchi  kuch,  kuchlanish va toklar cho‘qqi 
qiymatlarining  vaqt 
1
 (4.2.3-rasm)  bo‘yicha  emas,  balki 
co/ 
(rad)  burilish burchagi  (fazasi)  bo'yicha cho‘qqi  miqdoriga bog‘liq 
ravishda  grafigini  (diagrammalarini)  chizish  mumkin.
4.2.3-rasm
  Sinusoidal  kuchlanish va tokning vaqt bo‘yicha o'zgarish
diagrammasi