Punktuatsiya

5. О‘lchov-daraja ergash gapli qo‘shma gaplar.
48
 
О‘lchov-daraja ergash gaplar bosh 
gapdan anglashilgan harakat-holatning qay darajada, qancha miqdorda ro‘y berishini anglatadi, 
voqea-hodisani uning hajmi va darajasiga ko‘ra o‘lchab ko‘rsatadi. Masalan: 
Chuqur qancha ko‘p 
bo‘lsa, aravakash ham shuncha notinch bo‘ladi.
(A.Q.)
О‘lchov-daraja ergash gapli qo‘shma gaplarda ergash gapda ham, bosh gapda ham miqdor-
darajaning bir xilda ekanligi, ularning barobar darajada ortishi yoki kamayishi aks etadi. Masalan: 
U kuchanib qancha qattiq puflasa, pilik shuncha lovullab yonardi
. (O.)
О‘lchov- daraja ergash gaplar bosh gapga quyidagi biriktiruvchi vositalar yordamida 
bog‘lanadi: 
-sa:
 
Mehnat qancha qiyin bo‘lsa, samarasi shuncha shirin bo‘ladi
. (R.F.) 
-gan (-gani) + sayin // sari:
Biz qanchalik ko‘p yo‘l yurgan sayin, manzil shunchalik 
uzoqlashganday bular edi. 
(S.Ahm.)
-
ki
:
Konvert ustidagi adreslar ham, ism, familiyalar ham shunday chiroyli qilib yozilganki, 
har qanday kishining havasi keladi
. (R.F.)
О‘lchov-daraja ergash gapli qo‘shma gaplar havola bo‘laklarning ishtirokiga ko‘ra 2 turli 
bo‘ladi: 1. Ikki havola bo‘lakli gaplar. 2. Bir havola bo‘lakli gaplar.
49
Ikki havola bo‘lakli gaplarda bosh gapda ham, ergash gapda ham havola bo‘laklar qo‘llanadi. 
О‘zbek tilida gapning bu turi nisbatan keng tarqalgan. Havola bo‘lak vazifasida o‘zaro 
qarshilantirilgan 
qancha-shuncha, qanchalik-shunchalik, qay darajada-shu darajada, nechog‘lik-
shunchalik//shuncha
so‘zlari qo‘llanadi. Masalan: 
Qanchalik omading yurishsa, shunchalik seni 
jini suymaydiganlar ko‘payadi.
(N.Q.)
46
Asqarova M. Ravish ergash gapli qo‘shma gaplar // G‘ulomov A., Asqarova M. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. –
Toshkent: О‘qituvchi, 1987. - B. 196- 198. 
47
Abdurahmonov G‘. О‘zbek tili grammatikasi. - Toshkent: О‘qituvchi, 1996. - B. 212- 213. 
48
Eslatma. Masalaga oid ayrim tadqiqotlarda o‘lchov- daraja ergash gapli qo‘shma gaplar qo‘shma gapning 
alohida turi sifatida ajratilmaydi. G‘. Abdurahmonov bu turdagi gaplarni «Umumlashtiruvchi – izoh ergash gapli 
qo‘shma gaplar» yoki «Qiyoslash mazmuni ifodalangan ergash gapli qo‘shma gaplar» tarkibida tekshiradi. Qarang. 
Abdurahmonov G‘. Qo‘shma gap sintaksisi asoslari. - Toshkent: О‘zFA, 1958. - B. 209- 212; Shu muallif. О‘zbek tili 
grammatikasi. - Toshkent: О‘qituvchi, 1996. –B. 219 - 220. 
49
Qarang. N.Mahmudov. О‘lchov - daraja ergash gapli qo‘shma gaplar // Nurmonov A., va boshqalar. О‘zbek 
tilining mazmuniy sintaksisi. - Toshkent: Fan, 1992. - B. 289.

---

54 
Bir havola bo‘lakli gaplarda faqat bosh gap tarkibida havola bo‘lak qo‘llanadi. Havola 
bo‘lak vazifasida 
shunday, shu darajada, shu qadar, shunchalik 
so‘z va birikmalari keladi. 
Masalan: 
О‘shanda shu qadar o‘lgim kelganki, buni so‘z bilan tasvirlab bo‘lmaydi
. (N.Q.) 
О‘lchov-daraja ergash gapli qo‘shma gaplarda shakliy-mazmuniy nomuvofiqlik deyarli 
kuzatilmaydi. Chunki bunday qo‘shma gaplarda ifodalangan har bir denotativ voqea gap sintaktik 
strukturasiga muvofiq bo‘ladi.