Пул ва банклар (1-модуль). Пул ва банкларнинг назарий асослари

Пулнинг тўлов воситаси функцияси асосан қуйидаги ҳолатларда намоён бўлади;
– жами ижтимоий маҳсулотни яратиш, тақсимлаш ва қайта тақсимлашда;
– давлат бюджети харажатларини шакллантириш ва қайта тақсимлашда;
– хўжалик субъектлари ўртасида амалга оширилаётган нақд пулсиз ҳисоб – китобларни амалга оширишда;
– кредит муассасалари ссуда ва инвестиция операцияларини бажарганда ҳамда пул ўтказмаларини амалга оширганда;
– корхона ва ташкилотлар ўз ходимларига иш ҳақи ва унга тенглаштирилган маблағларни тўлашда ва бошқа ҳолатларда.
Пулнинг тўлов воситаси функцияси юридик шахслар ўртасида амалга оширилаётган нақд пулсиз ҳисоб – китобларда жуда кенг фойдаланилади. Бунда нақд пулларнинг иштирокига зарурият бўлмайди, барча операциялар банк ҳисобрақамларида биридан иккинчисига ўтказиш орқали амалга оширилади.
Айрим иқтисодий адабиётларда, айниқса ривожланган мамлакатларда чоп этилган адабиётларда, пулнинг тўлов воситаси функцияси, унинг алоҳида функцияси сифатида эътироф этилмайди. Пулнинг ушбу функцияси унинг муомала воситаси функцияси билан ҳамохонг тарзда ўрганилади. Пулнинг иккита функцияси бир – бирига қўшиб ўрганилганда «…пул товарлар ва хизматларнинг тўлови ва қарзларнинг тўлов воситаси²²» тарзида таъкидланади.
Назаримизда, ривожланган мамлакатлар иқтисодчилари томонидан пулнинг тўлов воситаси ва муомала воситаси функцияларини бир – бирига қўшиб юборилиши натижасида, унинг тўлов воситаси функциясини эътироф этилмасликлари мақсадга мувофиқ эмас.
Пул ўзининг муомала ва тўлов воситаси функцияларини бажармаган вақтда жамғарма функциясини бажаради. Демак, пуллар пул обороти жараёнида товарлар ва кўрсатилган хизматларнинг муомала воситаси сифатида намоён бўлмаганда, шунингдек, олдиндан кўрсатилган хизматлар ва сотиб олинган товарлар учун тўлов воситаси вазифасини бажармаган пайтларда жамғарма функциясини бажаради. Агар, жамиятда юз бераётган иқтисодий муносабатлар ва аҳолининг ижтимоий – иқтисодий фаолиятига назар ташлайдиган бўлсак, пул асосан жамғарма воситаси функциясини бажараётганлигининг гувоҳи бўлишимиз мумкин.