Pul, kredit va banklar

to‘lov  vositasi
funktsiyasinibajaradi.  Demak,  sotilgan  tovar  va 
ko‘rsatilgan xizmatlar to‘lov jarayonida uzilish bo‘lmasa, pul muomala vositasini bajaradi, agar 
ushbu  jarayon  ma’lum  davrga  uzilishi,  ya’ni  to‘lov  kechikkan  holatlarning  barchasida,  pul 
avtomatik tarzda, o‘zining to‘lov vositasi funktsiyasini bajaradi.  
Pulning to‘lov vositasi funktsiyasi asosan quyidagi holatlarda namoyon bo‘ladi; 
 – jami ijtimoiy mahsulotni yaratish, taqsimlash va qayta taqsimlashda; 
 – davlat byudjeti xarajatlarini shakllantirish va qayta taqsimlashda; 
 –  xo‘jalik  sub’ektlari  o‘rtasida  amalga  oshirilayotgan  naqd  pulsiz  hisob  –  kitoblarni 
amalga oshirishda; 
 –  kredit  muassasalari  ssuda  va  investitsiya  operatsiyalarini  bajarganda  hamda  pul 
o‘tkazmalarini amalga oshirganda; 
 – korxona va tashkilotlar o‘z xodimlariga ish haqi va unga tenglashtirilgan mablag‘larni 
to‘lashda; 
 – va boshqa holatlarda. 
Pulning to‘lov vositasi funktsiyasi yuridik shaxslar o‘rtasida amalga oshirilayotgan naqd 
pulsiz  hisob  –  kitoblarda  juda  keng  foydalaniladi.    Bunda  naqd  pullarning  ishtirokiga  zaruriyat 
bo‘lmaydi,  barcha  operatsiyalar  bank  hisobraqamlarida  biridan  ikkinchisiga  o‘tkazish  orqali 
amalga oshiriladi.  
Ayrim  iqtisodiy  adabiyotlarda,  ayniqsa  rivojlangan  mamlakatlarda  chop  etilgan 
adabiyotlarda,  pulning  to‘lov  vositasi  funktsiyasi,  uning  alohida  funktsiyasi  sifatida  e’tirof 
etilmaydi. Pulning ushbu funktsiyasi uning muomala vositasi funktsiyasi bilan hamoxong tarzda 

---

o‘rganiladi.  Pulning  ikkita  funktsiyasi  bir  –  biriga  qo‘shib  o‘rganilganda  «…pul  tovarlar  va 
xizmatlarning to‘lovi va qarzlarning to‘lov vositasi»
15
 tarzida ta’kidlanadi.  
Nazarimizda, rivojlangan mamlakatlar iqtisodchilari tomonidan pulning to‘lov vositasi va 
muomala vositasi funktsiyalarini bir – biriga qo‘shib yuborilishi natijasida, uning to‘lov vositasi 
funktsiyasini e’tirof etilmasliklari maqsadga muvofiq emas.  
Pul  o‘zining  muomala  va  to‘lov  vositasi  funktsiyalarini  bajarmagan  vaqtda