Пул, кредит ва банклар дарслик

Банклар бажарадиган операцияларининг табиати жиҳатидан –универсал ва ихтисослашган банкларга бўлинади. Универсал банклар банклар бажарадиган барча операцияларни бажаради. Бунга мисол сифатида тижорат банкларини келтириш мумкин. Ихтисослашган банклар эса иқтисодиётнинг маълум тармоғига хизмат кўрсатиш ва шу тармоқни ривожлантириш мақсадида ташкил этилади. Мамлакатимиз мустақиллигининг дастлабки йилларида қатор ихтисослашган банклар (Ўзмевасабзавот, Заминбанк, Енгилсанаот, Ғаллабанк, Пахтабанк) ташкил этилди. Миллий иқтисодиётнинг ривожланиши ва бозор муносабатларининг чуқурлашуви натижасида ушбу банклар универсал банкларга айлантирилиб, бир – бирига қўшиб юборилди ёки универсал тижорат банкларига айлантирилди.
Шунингдек, ихтисослашган банклар, ташқи иқтисодий операцияларни бажариш, инвестицион фаолият билан шуғулланиши мумкин. Бироқ мамлакатимизда, алоҳида тармоққа хизмат кўрсатадиган ёки операцияларни бажарадиган ихтисослашган банклар фаолият юритмайди.
Шу билан бирга банкларнинг фаолияти хизмат кўрсатадиган тармоқлари, филиалларининг сони, хизмат кўрсатиш доираси, капиталининг ҳажми нуқтаи назаридан ҳам таснифланади.
Хизмат кўрсатадиган тармоқлари бўйича – банкларнинг фаолиятига эътибор қаратадиган бўлсак, айрим банклар иқтисодиётнинг турли тармоқларига хизмат кўрсатади. Жумладан, автомобилсозлик, нефть саноати, қурилиш ва бошқа соҳалар. Масалан, мамлакатимиз Саноатқурилишбанки кўплаб тармоқларга хизмат кўрсатади, бироқ асосий фаолияти оғир саноат корхоналарига хизмат кўрсатишга қаратилган. Шунингдек, Агробанкнинг асосий фаолияти қишлоқ хўжалиги корхоналарига, Асакабанк машинасозлик соҳасига ва ҳоказо.
Филиалларининг сони бўйича – айрим банкларда филиаллар умуман мавжуд эмас, айримларида эса мамлакатнинг барча ҳудудларида филиаллари мавжуд. Мамлакатимизда бундай банклар сирасига Агробанк, Халқбанк, Микрокредитбанкларни киритиш мумкин. Ушбу банкларнинг мамлакатимиз туманларининг деярли барчасида ўз филиаллари фаолият юритади. Банкларнинг филиаллари юридик шахс сифатида барча ҳуқуқ ва мажбуриятларга эга бўлмайди, улар тегишли низом асосида бош банк томонидан берилган чегараланган ҳуқуқ ва мажбуриятлар доирасида фаолият юритади.