Пул, кредит ва банклар дарслик

Тижорат банкларига нисбатан ўрнатилган мажбурий захира сиёсати. Марказий банкнинг пул – кредит сиёсатини асосийларидан бири тижорат банкларига ўрнатган мажбурий заҳиралар сиёсати ҳисобланади. Марказий банк ушбу сиёсати орқали, биринчидан банкларнинг ресурсларини чегаралаши натижасида иқтисодиётда пул массасини тартибга солади, иккинчидан банк иқтисодий жиҳатдан тўловга лаёқатсиз ҳолатига тушиб қолган пайтда, қисман бўлсада унинг мижозларининг манфаатларини ҳимоя қилади.
Тижорат банклари мажбурий заҳираларга маблағни «Ўзбекистон Республикасининг Марказий банки тўғрисида» ги Қонуннинг 28 – моддаси, «Банклар ва банк фаолияти тўғрисида» ги Қонуннинг 24 – моддасига асосан Марказий банк томонидан 2000 йил 25 мартда ишлаб чиқилган «Банклар томонидан Марказий банкда мажбурий захираларни депонентлаш тартиби тўғрисида» ги 449 – сонли Низом асосида ўтказади.
Мажбурий захираларнинг объектлари бўлиб, тижорат банклари томонидан жалб қилинган маблағлари ҳисобланади. Банклар чет – эл валютасидаги маблағлар, жисмоний шахслар депозитлари, депозит ва жамғарма сертификатлари, ипотека облигациялари чиқариш йўли билан жалб қилинган маблағлар ҳисобидан заҳираларни амалга оширмайди.
Банклар ёки уларнинг филиаллари ҳар бир ой бошлангандан сўнг уч иш куни мобайнида Марказий банкнинг ҳудудий Бош бошқармасига банк раҳбари ва бош бухгалтери имзолаган мажбурий захиралар ҳисоб – китобини тақдим этади. Бунда банкнинг жалб қилинган маблағларининг ҳажми ошиши натижасида захирага қўшимча ўтказиш ёки жалб қилинган маблағлар ҳажмининг камайиши натижасида олдин захирага ўтказилган сумманинг бир қисмини қайтариш зарурлиги кўрсатилади.
Марказий банкнинг ҳудудий Бошқармалари ҳар ойнинг 8 – кунигача банклар томонидан мажбурий захираларни депонентлашга доир талаблар бажарилиши тўғрисида ҳисоб – китобни Марказий банкка тақдим этади.
Тижорат банкида мажбурий захиралар суммаси 10309 – «Марказий банкдаги мажбурий захира ҳисобварағи» да ҳисобга олинади. Марказий банкда эса ушбу сумма 21312 – ҳисобварақда юритилади.
Марказий банк ўз фаолиятини бошлагандан буён мамлакатда самарали мажбурий захиралар сиёсатини олиб бормоқда, бунинг натижасида тижорат банкларининг жалб қилинган маблағларига нисбатан ўрнатилган мажбурий захираларининг меъёри пасайиб бориш тенденциясига эга бўлган.