Psixologiyaning tarixiy rivojlanishi

31. Eshitish sezgisi haqida tushuncha
Sezgilar xilma-xil bo’ladi. Har bir sezgi turining sezish organi mavjud. Masalan, ko’rish sezgisi-ko’z, eshitish sezgisi-quloq, hid bilish sezgisi-burun, ta’m bilish sezgisi-til, teri tuyush sezgisi-muskullar. Sezgilar-aynan bir xil qo’zg’atuvchilarning aks ettirish shakllaridan iboratdir. Jumladan, elektr magnitlari nurlanishi ko’rish sezgisining qo’zg’atuvchisi hisoblanadi. Bu nurlanish to’lqini uzunligi 380 dan 770 millimikron doirasida bo’ladi va ko’rish analizatorlarida nerv jarayoniga aylanadi. Eshitish sezgisi -reseptorlarga tebranish tezligi 16 dan 20 mingga qadar bo’lgan tovush to’lqinlari ta’sirining aks etishi natijasidir. Taktil sezgilar mexanik qo’zg’atuvchining teri yuzasiga ta’siri ostida hosil bo’ladi. Tebranish sezgilari karlar uchun alohida ahamiyatga ega bo’lib, narsalarning tebranishi natijasida yuz beradi.
Sezgilarning sifati, uzoq davob etishi va ko’p joylarda yuz berishi sezgi turlarining asosiy xususiyatlari hisoblanadi.
Sezgilarning sifat, jadalligi, davomiyligi, joylarda yuz berishi kabi xususiyatlari bor.
Sifat-mazkur sezgining asosiy xususiyati bo’lib, uni boshqa sezgi turlaridan farqlaydi va ayni shu sezgi turi doirasida o’zgartirib turadi. Jumladan eshitish sezgisi past-balandligi, mayinligi, zo’rligi bilan, ko’rish sezgisi boyligi, ranglarning tusi bilan farq qiladi va hokazo.
Sezgining jadalligi - uning miqdorini ifoda etadigan xususiyati bo’lib, ta’sir qilayotgan qo’zg’otuvchining kuchi retseptorning funktsional holati bilan belgilanadi.
Sezgining davomiyligi uning vaqtinchalik xususiyati hisoblanadi. qo’zg’otuvchi sezgi a’zosiga ta’sir qilishi bilanoq hosil bo’lmaydi, balki, bir oz vaqt o’tgach hosil bo’ladi. Bu sezgining latent (yashirin) davri deb ataladi. Latent davri har xil sezgi turi uchun har xil: masalan, taktil sezgilar uchun 130 millisekund bo’lsa, og’riq sezgisi uchun 370 millisekunddir. Ta’m bilish sezgisi esa tilning ustiga kimyoviy qo’zg’otuvchi surtilgandan keyin 50 millisekund o’tgach hosil bo’ladi.
Sezgi qo’zg’otuvchi ta’sir qila boshlashi bilan bir paytda hosil bo’lmaganidek, ta’sir to’xtashi bilan birdan yo’qolmaydi. Sezgining bu xildagi sustligi oqibat deb atalgan hodisada namoyon bo’ladi.