Psixologiya va gumanitar fanlar kafedrasi

Elektron ta’lim resurslari
1. www. pedagog. uz
2. www. Ziyonet. Uz

22-Seminar mavzusi: A.Ben psixologiyasi (2soat)
Reja:
1. Shaxs irodaviy sifatlarining o’rganilishi.
2. A. Bening iroda jarayoniga qarashlari
Shaxs irodaviy sifatlari psixologik nuqtai nazardan o’rganilishi qadim zamonlardan biyon olimlar tomonidan e’tibor qaratib kelingan. Psixologiya fanida irodani o’rganish turli ilmiy-metodologik asosga qaratilgan holda ijtimoiy-tarixiy taraqqiyotning barcha bosqichlarida amalga oshirib kelinmoqda. Uzoq tarixga ega bo’lgan izlanishlar falsafa fani qoshida o’tkazilgan. Lekin sof psixologik masalalarni ochishga harakat qilingan. Iroda to’g’risidagi mulohazalar, talqinlar, unung ichki mohiyatini ochishga intilish antik dunyoda yuzaga kelgan. Ularning bir qator asosli fikrlari hozirga qadar o’z tarixiy qiymatini saqlab turibdi.
Ijtimoiy tarixiy taraqqiyotning XVII asrga kelib psixologiyaning iroda kategoriyasiga nisbatan qiziqish avj olgan. Bu ajoyib ijtimoiy psixologik voqelik bo’lib, nazariya va amaliyotning uzviyligini namoyish qilish uchun xizmat qilar edi. Inson imkoniyatlarini ilmiy jihatdan ochish uchun uni harakatlantiruvchi ichki mexanizmi yuzasidan muayyan ham nazariy ham miqdoriy ma’lumotga ega bo’lish kerak edi. Mazkur davrning yetakchi nazariyotchilaridan bo’lmish Gobbs va Spinozalar o’rganilayotgan masala yuzasidan shaxsiy mulohazalarini shunday ta’kidlab o’tganlar: faollik manbaini bemahsul sohaning paydo bo’lishi deb tushunish mumkin emas. Chunki uni shaxs kuch quvvatining hissiy intilishi biln uzviylikda qaramoqlik lozim.
D. Gartlining irodaga xos qarashlari : “Iroda bu harakatni vujudga keltirishga qodir mayl yoki jirkanishdir. Shu jihatdan iroda aynan hozirgi daqiqada kuchli intilish yoki e’tirozdir”
D. Pristli iroda inson harakat qilish to’g’ridagi qarorni qabul qilganidan so’ng hosil bo’luvchi intilish yoki istakni atashni taklif qiladi. Chunki istaklar ko’z o’ngimizda bo’lsada, harakat qilish hohishi har doim vujudga kelavermaydi, buning uchun harakat qilish istagi bo’lishi shart. Bu intilish va harakatlar doimo motivlar tomonidan belgilab beriladi. Oqibatda olim irodaning hamisha sababi bo’ladi degan fikrga keladi.
A. Kollinz “Biron haakatni boshlash yoki undan voz kechish, davom etish yoki tugatishni ” tushungan. Uning fikricha hohish, istak iroda akti uning ifodasi bo’lib undan keyingina harakat boshlanadi.
A. Ben irodani assotsiatsiya bilan bog’lagan istak hamda harakatdeb qabul qiladi. U iroda tarkibida motiv va karakatni ajratib ko’rsatadi. Spontan harakatlarga moyillikni u irodaning dastlabki unsure deb tan oladi. Motivlar roxatlanish hamda azoblanish hislari bilan belgilanadi. A. Benning fikricha iroda nafaqat tashqi harakatlarda balki diqqatda ham o’z aksini topadi. Xulq motivlari o’rtasida g’oyaviy motivlar bo’lganligi sababli vaziyatni baholash harakatni to’rmozlashi ham mumkin. Olimning mulohazlariga ko’ra irodaning kuchayishi yoki zaiflashishi avvalo motivlar kuchiga, fikrlar ta’sirida hamda insonning jismoniy holati bilan bevosita bog’liqdir.