Psixologiya fani predmeti va vazifalari Psixologiyaning tarixan shakllanishi va rivojlanishi

83 – savol. Irodaviy sifatlar


Kishining irodaviy sifatlari yaʼni iroda kuchi, mustaqilligi jihatidan ayrim hollarda turlicha namoyon boʻladi. Har bir kishida irodaning ayrim sifatlari umr boʻyi mustahkamlanib, shu odamning xususiy sifatlari (yaʼni doimiy xislatlari) boʻlib qolishi mumkin. Shaxsning bu oʻziga xos xususiyatlari xarakter xislatlari deb ataladi. Har bir kishidagi biron bir irodaviy sifatlarning har qanday namoyon boʻlishi shu kishi xarakterining xislati boʻlavermaydi. Odatda tashqi alomatlari yaqqol namoyon bo'ladigan his tuyg'ularning ichki kechinmalarda ifodalanishidan iborat psixik ja rayon yuzaga kelishining aniq shaklini emotsiya deb atash maqsadga muvofiq . Masalan , ranglarning o'zgarishi , yuzlarning tabassumlanishi , lablarning titrashi , ko'zlarning yarqirashi , kulgu , yig'i , g'amginlik , ikkilanish , sarosima va boshqalar emotsiyaning ifodasidir .Lekin vatanparvarlik , javobgarlik , mas'uliyat , vijdon , mehr oqi- bat , sevgi - muhabbat singari yuksak xislatlarni emotsiya tarkibiga kiritish g'ayritabiiy hodisa hisoblanadi . Ushbu emosional kechinmalar o'zining mohiyati , kuch quvvati , davomiyligi , ta'sirchanligi , yo'nal - ganligi bilan bir biridan keskin farq qilishlariga qaramay , ularni emotsiya sifatida talqin qilish oddiy safsataga aylanib qolgan bo'lar edi . Shu boisdan ularning o'zaro eng muhim farqi shundaki , birisi ijtimoiy ( hissiyot ) , ikkinchisi esa ( emotsiya ) individual , xususiy ahamiyat kasb etadi . His - tuyg'ularning kechishi subyekt alohida his etayotgan psixik holat sifatida gavdalanadi . Bunda biron - bir narsani idrok etish va tushunish , biron - bir narsa to'g'risida bilib olish idrok etilayotgan , tushunib olinayotgan , ma'lum yoki noma'lum narsalarga ga munosabat birgalikda ro'y beradi . Ana shu hollarning barchasida his tuyg'ularning boshdan kechirilishi xususida , kishining alohida emotsional holati haqida gapiriladi . Shu bilan birga , his - tuyg'ularning kechishi o'z rivojlanishiga ega bo'lgan joriy va o'zgarib turadigan psixik jarayondir . His - tuyg'uni boshdan kechirishning turli shakllari emotsiva affekt kavfivat kuchli hayajonlashish kuchli. Psixologik jixatdan iroda aktining nimadan ibrot ekanligini , uning zvenolari , strukturasi ( to zulishi ) kanday ekanligini " Har kanday irodaviy harakat datsavval odam oldida tug'iladigan maqsadni taqozo qiladi . Boshqacha qilib aytganda , odam u yoki bu harkat orkali nimaga erishmokchi ekanligini anglaydi . Odam oʻz harakterini o'zgartirishi lozimligini , kandaydir extiyojlarni kondirish keraqligini va shuning kabilarni anglaydi . Odam muayyan maqsadga intilayotganini , uning belgilangan maqsadini kulga kiritishga nima majbur qilishini tushuntirish harakat motivlaridir . Odatda odamning oldida u yoki bu xildagi jalb qilish xususiyatiga ega bo'lgan turli maiqsadlar paydo bo'ladiyu odamga buz maqsadlarni tanlashga , ularning ma'kulligi yoki noma'kulligini , uning xozirgi xayoti uchun yoki xayotining ancha o'zok boskichlari uchun axamiyati baxolashga va xozirgi payt uchun eng keragli xisoblanganini keladi . Kishida muayyan maqsadga erishish itsagi tug'iladi .