|
PSIXOLOGIYA USULLARI (METODLARI)
Ma’lumot to’plash usullari (o’z-o’zini kuzatish, kuzatish, faoliyat natijalarini o’rganish, hujjatlarni o’rganish, so’rovnomalar usuli, testlar usuli, tadqiqotlar, biografik usul);
Ma’lumotlarga ishlov berish usullari (statistik tahlil, boshqa matematik usullar);
Psixologik ta’sir ko’rsatish usullari (muhokamalar, treninglar, shakllantiruvchi tadqiqotlar, ishontirish, ongiga singdirish, relaksatsiya va boshqalar);
Elektronensefalografiya, tomografiya, magnitoensefalografiya va inson tanasidan o’ta oladigan 700-900 nanometr uzunlikdagi to’lqinli infraqizil spektroskopiya asosida miya va alohida neyronlar elektrofiziologiyasi.
Psixologiyaning fundamental yo’nalishlari ruhiy hodisalarni o’rganishda umumiy ahamiyatga ega. Bu psixologiyaning barcha sohalarini birlashtiradigan va ularning rivojlanishi uchun asos bo’lib xizmat qiladigan bazisdir. Fundamental tarmoqlar odatda «umumiy psixologiya» deb ataladi. Umumiy psixologiya ko’rib chiqadigan asosiy tushunchalar quyidagilardir:
O’rganish jarayonlari (hislar, tuyg’ular, e’tibor, g’oyalar, xotiralar, tasavvurlar, xotira, hayol, idrok etish, nutq, hissiyotlar, erkinlik, reflekslar);
Psixik xususiyatlar (qobiliyatlar, ilhomlanish, temperament, xarakter);
Psixik holatlar.
Umumiy psixologiyaning fundamental tarmoq sifatida paydo bo’lishi 1940-yilda «Umumiy psixologiya asoslari» nomli fundamental ishni yaratgan S. L. Rubinshteyn nomi bilan bog’lanadi.
Psixologiyaning amaliy ahamiyatga ega bo’lgan tarmoqlari amaliy deb nomlanadi. Bunday tarmoqlarga, masalan, pedagogik psixologiya, rivojlanish psixologiyasi, differentsial psixologiya, ijtimoiy psixologiya, klinik psixologiya, huquqiy psixologiya, sport psixologiyasi va boshqalar kiradi.
2.Psixologiya va falsafa
Uzoq vaqt davomida psixologiya masalalari falsafa doirasida ko'rib chiqilgan. Faqatgina 19-asrning o'rtalarida psixologiya mustaqil fanga aylandi. Ammo falsafadan ajralib, u bilan chambarchas bog'liqlikni davom ettirmoqda. Hozirgi vaqtda psixologiya ham, falsafa ham o'rganadigan ilmiy muammolar mavjud. Ushbu muammolarga shaxsiy ma'no tushunchalari, hayotning maqsadlari, dunyoqarashi, siyosiy qarashlari, axloqiy qadriyatlari va boshqalar kiradi. Gipotezalarni sinash uchun psixologiya eksperimental usullardan foydalanadi. Biroq, tajriba yo'li bilan hal qilinmaydigan savollar mavjud. Bunday hollarda psixologlar falsafaga murojaat qilishlari mumkin. Falsafiy va psixologik muammolar qatoriga inson ongining mohiyati va kelib chiqishi, inson tafakkurining yuqori shakllari tabiati, jamiyatning shaxsga va shaxsga jamiyat ta'sirining muammolari kiradi
A.G.Maklakov ta'kidlashicha, garchi falsafa uzoq vaqt davomida materialistik va idealistik bo'linib ketgan bo'lsa-da, hozirda ushbu yo'nalishlarning falsafada yaqinlashuvi yuz berdi va biz har ikki yo'nalishning psixologiyasi uchun bir xil ahamiyatga ega ekanligi haqida gapirishimiz mumkin. Faoliyat muammolari va yuqori aqliy funktsiyalarning kelib chiqishi masalalarini ko'rib chiqishda materialistik falsafa asosiy hisoblanadi. Idealistik falsafa, Maklakovning fikriga ko'ra, mas'uliyat, vijdon, hayot mazmuni, ma'naviyat kabi muammolarni keltirib chiqaradi. Maklakov ta'kidlashicha, psixologiyada ikkala yo'nalish (materialistik va idealistik) dan foydalanish "insonning ikki tomonlama tabiatini, uning biososial tabiatini to'liq aks ettiradi" [17].
A.G.Maklakovning fikriga ko'ra, epistemologiya muammolari faqat psixologlar va faylasuflar hamkorligida hal qilinishi mumkin bo'lgan muammolar qatoriga kiradi [17]. Psixologiyaning ayrim nazariyalari psixologik va falsafiy xarakterga ega, masalan, neofreydlarning nazariy asarlari. Masalan, Erix Fromm asarlari psixologiya, sotsiologiya va falsafada qo'llaniladi.
Sotsiologiya
Psixologiya ijtimoiy fanlar bilan chambarchas bog'liqdir. Bu sotsiologiya bilan juda ko'p bog'liq. Sotsiologiya ijtimoiy psixologiyadan shaxs va inson munosabatlarini o'rganish usullarini oladi. Psixologiya an'anaviy ravishda sotsiologik deb qaraladigan so'rov va so'roq qilish kabi ilmiy ma'lumotlarni to'plash usullaridan keng foydalanadi. Psixologiya va sotsiologiya bir-biridan qarz oladigan turli xil tushunchalar mavjud. Milliy psixologiya, siyosat psixologiyasi, ijtimoiylashuv muammolari va ijtimoiy munosabat kabi ko'plab muammolar, psixologlar va sotsiologlar birgalikda hal qilishadi
Iqtisodiyot
Iqtisodiy psixologiya - bu shaxsning iqtisodiy xulq-atvori va psixik jarayonlari: tovarlarni ishlab chiqarish, tarqatish, almashish va iste'mol qilish bilan bog'liq psixologiyaning bir bo'limi. Iqtisodiy psixologiyani o'rganish predmeti - iqtisodiy munosabatlarning psixologik qonuniyatlari va iqtisodiy munosabatlar sub'ektlari sifatida odamlar o'rtasidagi o'zaro ta'sir. Ma'lum bo'lishicha, odamlarning iqtisodiy xulq-atvori ratsionallikdan yiroq, ilgari iqtisodiyotni o'rganishda yagona haqiqat deb hisoblangan, bu xatti-harakatlar ruhiy omillar bilan sezilarli darajada belgilanadi.
2002 yilda Amos Tverskiy va boshqa mualliflar bilan birgalikda olib borilgan tadqiqotlar uchun, evristikadan foydalanishda keng tarqalgan odamlarning noto'g'ri tushunchalari uchun kognitiv asoslarni yaratish, shuningdek, istiqbol nazariyasini ishlab chiqish bo'yicha 2002 yilgi iqtisodiyot bo'yicha Nobel mukofoti sovrindori ". psixologik metodologiyani iqtisodiyotda qo'llash uchun, xususan - noaniqlik sharoitida hukmlarni shakllantirish va qaror qabul qilishni o'rganishda »(V. Smit bilan birgalikda), Daniel Kanneman tadqiqot olib borganiga qaramay, psixolog emas, balki iqtisodchi sifatida emas.
Richard Taler xatti-harakatlar iqtisodiyotiga qo'shgan hissasi uchun 2017 yilgi iqtisodiyot bo'yicha Nobel mukofotiga sazovor bo'ldi.
Tarix
Tarix fanlari psixologiya uchun ham muhimdir. Tarix va psixologiya sintezining misoli - Vigotskiyning yuqori aqliy shakllarning madaniy-tarixiy rivojlanish nazariyasi. Tarixiy metoddan psixologiyada foydalanish psixik hodisalarning boshlang'ich shakllaridan murakkab shakllariga qadar bo'lgan fiziologik va ontogenetik rivojlanishini o'rganishdir. Tarix va psixologiyaning yaqinlashuvi zamonaviy inson inson taraqqiyotining mahsuli degan tushunchaga asoslanadi [19]. Psixologik hodisalarning tarixiy rivojlanish masalalarini evolyutsion psixologiya ham o'rganadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
