“Psixologiya” fakulteti “Psixologiya”kafedrasi Umumiy psixologiya Fanidan mustaqil ish

Illyuziya va gallyusinasiya. 
Baʼzi hollarda narsalar notoʻgʻri, yanglish idrok qilinishi mumkin. 
Narsalarni bu tariqa notoʻgʻri idrok qilishni illyuziya deb ataladi.
Masalan, 
agar biz koʻrsatkich va oʻrta barmogʻimizni chalishtirib, noʻxat yoki bironta 
dumaloq narsani chalishtirilgan ikkala barmogʻimizning uchi bilan bosib turib, 
ayni bir vaqtda aylantiraversak (biz noʻxatni aylantiraylik), barmoqlarimiz 
tagida bitta emas, balki ikki noʻxat bordek his qilamiz. Ana shu holda bir 
narsaning ikki boʻlib sezilishini Aristotel (Arastu) illyuziyasi deyiladi. Ogʻirligi 
aynan teng, ammo kattaligi har xil boʻlgan ikki buyumni ketma-ketiga ushlab 
turilsa, kattasi yengilroq, ikkinchisi ogʻirroqdek tuyo‘ladi. Metalldan ishlangan 1 
kg tarozi toshi, 1 kg paxtadan ogʻirroqdek his qilinadi. Bu hol geometrik 
illyuziyalar deb nom berilgan illyuziyalarda, ayniqsa, yaqqol koʻrinadi. Masalan, 
o‘zunligi baravar boʻlgan ikki chiziqning chetlariga ikki xil burchaklar chizilsa, 
illyuziya paydo boʻladi, yaʼni burchaklari tashqariga qaratilgan chiziqqa 
nisbatan burchaklari ichkari tomonga qaratilgan chiziq kaltaroq boʻlib 
koʻrinadi.Idrok qilib turgan shaxsning psixikasida roʻy beradigan oʻzgarishlar 
bilan tugʻiladigan tasodifiy illo‘ziyalar ham boʻladi. Masalan, choʻlda suvsagan 
kishi o‘zoqda yarqirab turgan shoʻrxok erni koʻl deb oʻylashi (lekin bu 
illyuziyani sahrodagi sarobdan farq qila bilish kerak) yoki oʻrmondagi toʻnka 
odam¬ning koʻziga bironta yirtqich hayvonga oʻxshab koʻrinishi va hokazo shu 
kabi illyuziyalar jumlasidandir. 
Illo‘ziyani gollyusinasiyadan farq qilish lozim. Illyuziya shu onda sezgi 
organlarimizga taʼsir qilib turgan bir narsani yanglish, notoʻgʻri idrok qilish 
boʻlsa, gollyusinasiya yoʻq narsalarni, tashqi taʼsirosiz «idrok qilinishidir»: oʻrni 
tagida yoʻq narsaning koʻzga bordek koʻrinishi, yoʻq ovozlarning quloqqa 
eshitilishi, yoʻq narsalarning isi dimoqqa urilishi va boshqa shu kabilar 
gollusinasiya mahsulidir. Gollusinasiya shaxsning goʻyo biror narsani 
koʻrgandek, eshitgandek, ushlagandek, va boshqa shu kabi tasavuridir, holos. 
Gollyusinasiya koʻpincha kasallikdan darak beruvchi alomatdir, u nerv sistemasi 
bironta zaharli narsa (alkogol, kokain, nasha) bilan taʼsirlanganda, nerv 
sistemasini bo‘zadigan kasalliklar oqibatida roʻy beradi. 
Odatda, illyuziyani gallyusinasiyadan farq qila olish lozim. Illyuziya shu 
laxzalarda shaxsning sezgi aʼzolarida taʼsir etib turgan biror narsani yanglish, 
notoʻgʻri idrok qilish jarayoni bo‘lsa, gallyusinasiya yoʻq, mavjud emas 
narsalarni “tashqi taassurosiz” idrok qilinishdir. Masalan yoʻq narsalarning 

---

koʻzga bordek koʻrinishi, yoʻq ovozlarning quloqqa eshitilishi, yoʻq hidlarning 
dimoqqa urilishi va h.k. gallyusinasiyaning mahsuli boʻlib hisoblanadi. 
Gallyusinasiya shaxsning biror narsa va holatni koʻrgandek, eshitgandek, 
ushlagandek, hid bilgandek kabi tassavvurlarning aks ettishidir, holos. 
Gallyusinasiya shaxsning biror narsa va holatni koʻrgandek, eshitgandek, 
ushlagandek hid bilgandek kabi tassavvurining aks ettirishidir. Gallyusinasiya 
hodisasi koʻpincha kassalikdan ( isitma, alaxlashdan) darak beruvchi alomatdir, 
u nerv sistemasini bo‘zadigan kasalliklarning oqibatida roʻy berishi mumkin.