Psixologiy asi

Meningoensefalit va ensefalitlarda kuzatiladigan ruhiy-hissiy
buzilishlar
Meningoensefalit 
- bu bosh miya pardalari va miya to'qim asining 
yalligManish kasalligidir. Bosh miya yoki uning pardalarida ketayotgan 
patologik jarayonni anatom ik nuqtai nazardan kelib chiqqan holda 
o'rganish mushkul, albatta. Masalan, aksariyat hollarda miya pardalarida 
kechayotgan yalligManish jarayonlari miya to'qimasiga o'tishi, y a ’ni 
meningoensefalit rivojlanishi yoki virusli infeksiyalar gematoensefalik 
to 'siq dan o 'tib bosh miya to ‘qim alarida yalligManish jarayonlarini 
(ensefalitlar) yuzaga keltirishi mumkin. Meningoensefalit og‘ir kasallik 
boMib, meningitdan farqli oMaroq chuqur nevrologik buzilishlar bilan 
namoyon bo'ladi, ya’ni monoparez, gemiparez, tetraparezlar, giperkinezlar 
va h.k. Ushbu nevrologik buzilishlarning paydo bo'lishi yallig'lanish 
jarayoni miya to'qimasining qaysi qismida joylashganiga bog'liq. Bu 
m a’lumotlar nevrologiya darsliklarida keltirilgan.
Boshqa yallig'lanish kasalliklari kabi meningoensefalitlar bilan ham 
asosan yosh bolalar va o'sm irlar k o 'p kasallanishadi. Shuning uchun 
ham bolalik va o'smirlik davrlarida o'tkazilgan meningoensefalitlarda 
n ev ro lo g ik a s o ra tla rd a n ta sh q a ri, tu rli d a ra ja d a ifo d alan g an
neyropsixologik (nutq, xotira, tafakkur, hissiyot va h.k) asoratlar ham 
qoladi. Bu davrlarning har bir bosqichida murakkab funksional sistemalar 
va oliy ruhiy funksiyalar jadallik bilan shakllanib boradi (bu haqda biz 
b atafsil m a ’lum otni 1 bobda berganm iz). Bosh m iya va uning 
to 'q im a la rid a kechadigan o g 'ir k a sa llik la r esa ushbu m u rak k ab
mexanizmlami izdan chiqaradi, go'yoki rivojlanish jarayoni kasallik paydo 
b o 'lg a n v a q td a n b osh lab sek in lash ad i yoki b u tu n lay to 'x ta y d i. 
Meningoensefalit bilan kasallangan bola qancha yosh bo'lsa, u aqliy 
rivojlanishdan shuncha orqada qolib borishi mumkin. Vaqt o'tgan sayin 
bunday bolalarda biologik yosh bilan psixologik yosh orasidagi farq
279

---

kattalashib boraveradi. Bunga yo‘l qo'ymaslik uchun barcha davolash 
muolajalarini neyropsixologik muolajalar bilan birgalikda olib borish
zarur.
M eningoensefalitlarda kuzatiladigan neyropsixologik buzilishlar 
patologik jarayon bosh miyaning qaysi yarim sharida ketayotganligiga 
ham bog'liq. Agar yallig'lanish jarayoni ko'proq bosh miyaning chap 
yarim sharida joylashsa, bolada aqliy rivojlanishning kechikishi nutq 
buzilishlari bilan birgalikda nam oyon bo'ladi. Bolaning tafakkuri 
shakllanishida nutqning aham iyati beqiyosdir, shuning uchun ham 
patologik jarayon nutq markazlari joylashgan chap yarim sharda joylashsa 
intellektual buzilishlar kuchliroq ifodalangan bo'ladi. Bu darajada kuchli 
ifodalangan intellektual buzilishlar bosh miyaning o'ng yarim shari 
zararlanganda kuzatilmaydi, chunki bu yarim shar nutq funksiyalari uchun 
bevosita javob bermaydi. Biroq boladagi neyropsixologik buzilishlar 
apraksiyalar, anozognoziyalar, autotopognoziyalar va xulq-atvor 
buzilishlari ko'rinishida namoyon bo'ladi.
Putamen
Nucleus
candalus
Thalamus
Subslanlia
nigra