Psixologiy asi

1. Jarroh lik b ilan p six o lo g iy a n in g o 'z a r o b o g 'liq lig i nim ada?
2. B e m o r n i o p e r a ts iy a g a ta y y o r la s h d a n im a la r g a e ’ tib o r q a r a tm o q
k erak?
3. Jarroh , ham sh ira va b em or o ra sid a z id d iy a tli m u n o sa b a tla r q a n d a y
y u z a g a k elish i m u m k in ?
4. O 'zin g iz g u v o h b o 'lg a n vaziyatlar h a q id a so 'z la b bering va m u h o k a m a
q ilin g .
316

---

XVII BOB.
 
AKUSHERLIKDA VA GINEKOLOGIK
KASALLIKLARDA BEMORLAR PSIXOLOGIYASI
Vrach - favlasufdir, axir tibbiyot va donolik
orasida katta farq yo ‘q-ku.
Gippokrat
17.1. Tug‘ruqdan so‘ng kuzatiladigan ruhiy o ‘zgarishlar
Ba’zi ayollarda tuqqanidan so‘ng turli-tuman ruhiy-hissiy buzilishlar 
kuzatiladi. Atrofdagilaming yaxshi munosabatidan qat’i nazar, tuqqan 
ayolning kayfiyati keskin o‘zgarishi mumkin. Ayniqsa, sababsiz jizzakilik, 
tez xafa bo‘lish, yig‘loqilik, vahima, uyquning buzilishi kabi belgilar ko‘p 
kuzatiladi va ular hech qanday tibbiy-psixologik yordamsiz o‘tib ketishi 
mumkin. Bu holatlar, ayniqsa, birinchi bor tuqqan ayollarda kuzatiladi 
va ko'pincha, charchoq bilan namoyon bo'ladi. Bunday vaziyatlarda 
umr yo‘ldoshi, ota-onasi va boshqa yaqinlarining katta e’tibori, mehr- 
oqibati ushbu ruhiy o'zgarishlarni tezroq bartaraf qilishga yordam beradi.
Ba’zi mutaxassislarning fikricha, tug‘ruqdan keyingi bunday ruhiy 
o'zgarishlar 10-15 foiz ayollarda kuzatiladi va odatda, bir oygacha davom 
etishi mumkin. Biroq hammavaqt ham bu statistika to'liq deb aytib 
bo'lmaydi, chunki aksariyat hollarda psixologga murojaat qilinmaydi va 
bunday buzilishlarning hisobi olib borilmaydi. Shuni alohida ta’kidlash 
lozimki, tuqqan ayolning atrofida salbiy muhit yaratilsa, ruhiy o'zgarishlar 
chuqurlashib, ruhiy-hissiy buzilishlarga o'tishi mumkin (masalan, 
depressiyaga).
Ruhiy-hissiy buzilishlar ichida tug'riqdan keyingi depressiyalar alohida 
o'rin tutadi va bu yerda, albatta, psixolog yordami kerak bo'ladi. 
Ayolning o'zi bu holatdan chiqib keta olmasligi mumkin. Tug'ruq bilan 
bog'liq bo'lgan depressiyalar, ayniqsa, bola o'lik yoki biror bir kamchilik 
bilan tug'ilgan vaziyatlarda ko'p kuzatiladi. Bola tirik tug'ilgan holatlarda 
kuzatiladigan depressiyalarning asosiy belgilaridan biri o'z bolasi va 
turmush o'rtog'iga qiziqishining yo'qolishidir. Bunday holatlarda bolani 
emizishga berish uchun yaqinlari va shifokorlar ba’zan soatlab yolvorib 
o'tirishadi. Bolasi yig'lab yotgan holatlarda uni qo'liga olmaydi, qo'liga 
berishsa ham qaytarib beradi, o'zi ham yig'layveradi. Ba’zan esa ko'ziga 
yig'i kelmaydi, bolasiga yoki atrofdagilarga teskari o'girilib yotib oladi. 
Kechalari uxlamay chiqadi.
K o'p holatlarda depressiyalar qo'rquv, xavotir va turli darajadagi 
vegetativ va somatik buzilishlar bilan namoyon bo'ladi. Ayniqsa, 
niqoblangan depressiyaning tug'ruqdan so'ng yuzaga kelishi vrachlar uchun
3 1 7

---

ham katta diagnostik mushkulliklar tug‘diradi. Awalgi boblarda aytib 
o‘tilganidek, niqoblangan depressiya bu turli somatik kasalliklar yoki 
sindromlar ko'rinishida namoyon bo‘luvchi depressiyadir. Shuning uchun 
ham niqoblangan depressiyani to'g'ri aniqlash ham tibbiy, ham psixologik 
tekshirishlarni talab qiladi. Odatda, niqoblangan depressiyada somatik 
buzilishlar subyektiv bo'lib, obyektiv tekshiruvIarda tasdiqlanmaydi.
T ug'ruqdan so'ng kuzatiladigan ruhiy va xavotirli-depressiv 
buzilishlarni davolashda antidepressantlardan keng foydalaniladi. Bular 
fevarin, zoloft, portal, gelarikum, amitriptilin va shular kabi boshqa 
dorivor vositalardir. Biroq ruhiy buzilishlarni ushbu dori vositalari bilan 
davolashda ularni emizuvchi ayolga monelik qiluvchi tomonlari, 
go'dakka nojo'ya ta ’sirlari va ruhiy buzilishning og'irlik darajasini 
e’tiborga olish lozim. Fluoksetin (prozak), zoloft va sipramillarni 
eksperim entda ham, klinik am aliyotda ham teratogen t a ’siri 
aniqlanmagan. Ushbu dorilar homilador va tuqqan ayollarga depressiv 
buzilishlarda tavsiya etilishi mumkin.
Tug'ruqdan so'ng rivojlanishi mumkin bo'lgan xavotirli-depressiv 
buzilishlarning oldini olish o 'ta muhimdir. Buning uchun homilador 
ayollarni psixolog ko'rigidan o'tkazish zarur. Bu usul rivojlangan xorij 
davlatlarida bir necha o'n yillar oldin yo'lga qo'yilgan. Chunki endi 
rivojianib kelayotgan depressiyaning yashirin belgilarini faqat psixolog 
aniqlay oladi va ularni o'z vaqtida kam miqdordagi antidepressantlar 
yoki anksiolitiklar bilan bartaraf qilish mumkin.