Psixologiy asi

Nazorat uchun savollar
1. N evrozga ta ’ r i f bering, u n in g qanday tu r la r in i bilasiz?
2. R u h iy ja ro h a t deganda n im a n i tushunasiz?
3. N evrasteniyaning k lin ik k o 'rin is h la rin i so 'z la b bering.
4. Q anday iste rik h o la tla rn i bilasiz?
5. M iy a d a n ke tm a yd ig a n fik rla rg a ta ’ r i f bering.
6. Depressiya nim a va u qanday aniqlanadi?
7. D epressiyaning asosiy s a b a b la ri n im a la rd a n iborat?
8. Depressiyani davolashda qanday p sixoterapevtik usullar q o 'lla n ila d i?
9. D epressiyani d a volashda a n tid e p re ssa n tla r q a nday q o 'lla n ila d i?
259

---

X I V BO B.
ASAB S IS T E M A S I K A SA LLIK LA R ID A
B E M O R LA R P S IX O L O G IY A S I
Behalovat uyqu m iya uchun zarardir,
orom olib uxlash m iya uchun darmondir.
Ibn Sino
Asab sistemasi kasalliklarida, ayniqsa bosh miyaning zararlanishi bilan 
kechuvchi patologik holatlarda paydo bo'ladigan falajliklar va shu kabi 
boshqa nevrologik buzilishlar bemorlar psixologiyasida og‘ir asoratlar 
qoldiradi. Shuningdek, markaziy asab sistemasi kasalliklarida nevrologik 
buzilishlardan tashqari, ruhiy-hissiy buzilishlar ham kuzatiladiki, bu 
belgilami aniqlash, davolash va reabilitatsiya jarayonlarida nevropatolog 
e ’tiborga olishi zarur. Tibbiy am aliyotda eng k o 'p kuzatiladigan 
kasalliklar bo'lmish insultlar, bosh miya jarohatlari, meningoensefalitlar 
va epilepsiya kasalliklarida kuzatiladigan bemorlar psixologiyasidagi 
o'zgarishlami ko'rib chiqamiz.
14.1. Miya insultlarida bemorlar psixologiyasi
Bosh miyada qon aylanishining o'tkir buzilishiga insult deb ataladi 
va bu kasallik nafaqat nevrologik buzilishlar, balki turli darajada 
ifodalangan neyropsixologik buzilishlar bilan ham namoyon bo'ladi. 
O'zbekistonda miya insultlarida kuzatiladigan neyropsixologik sindromlar 
Z.R. Ibodullayev tomonidan o'rganilgan (1999-2009). Miya insultlari 
eng ko'p uchraydigan kasalliklardan biri bo'lib, to'satdan paydo bo'lgan 
nevrologik buzilishlar bemor ruhiyatida og4r asoratiar qoldiradi. Ushbu 
kasallikning kechagina sog'lom deb hisoblangan bem orda o 'tk ir 
boshlanishi, oyoq-qo'llarda to'satdan paydo bo'lgan falajliklar sababli 
bem orning to 'sh a k k a m ixlanib qolishi, eng yaqinlarining gapiga 
tushunmay qolishi yoki o'zi bir og'iz so'zni ham eplab gapira olmasligi 
bemor uchun ham, uning yaqinlari uchun ham katta falokatdir.
Miya insultlarida kuzatiladigan patologik o'zgarishlar ushbu kasallik 
bosh miyaning qaysi sohasida rivojlanganligi, kasallik turi, zararlangan 
o'choqning hajmi va insult davriga bog'liq. Bu haqda batafsil ma’lumotlar 
nevrologiyaga oid darsliklar va o'quv qo'llanmalarida keltirilgan. Miya 
insultining deyarli 70 foizi bosh miya katta yarim sharlari tashqi yuzasining 
k atta bir qismini qon bilan ta ’minlovchi a.serebri media sohasida 
kuzatiladi. C hunki bu arteriya ichki uyqu arteriyasining bevosita 
davom chisi hisoblanadi. A .serebri media h a rak a t, sezgi va nutq 
markazlarini qon bilan ta ’minlaydi, shuning uchun ham ushbu arteriyada
260

---