Psixologiy asi

boshqa ruhiy funksiyalari singari, tarbiya, o'qish va mehnat faoliyati ta’siri
ostida, shuningdek, boshqa odam lar bilan doim o m uloqotda b o'lish
jarayonida taraqqiy etadi. Shunday qilib, tafakkur nafaqat biologik, balki
ijtimoiy voqelik hamdir. Adabiyotlardan m a’lumki, o'rmondaadashib qolib
ketgan jajji bola yillar mobaynida odamlar bilan muloqotda bo'lmasdan,
hayvonlar orasida yashagan. Unda fikrlash qobiliyati o'ta past bo'lgan.
Shunga o'xshash bolalar Hindistonda o'rganilgan edi. M a’lum bo'lishicha,
bunday bolalarda tushunsa bo'ladigan na nutq, na fikrlash bo'lgan. Ular
aqliy jihatdan juda ham sust rivojlangan bo'lgan. Ularning o'zini tutishi,
xulq-atvori ko'proq hayvonlam ikiga o'xshab ketgan. Bunday bolalar
odamlar orasiga qaytarilganda ham ularning inson sifatida taraqqiy etishi
juda qiyin kechgan.
Tafakkum ing rivojlanishida diqqatning ahamiyati ham juda kattadir.
Diqqat bir joyga to'planmasa, fikrlash ham izchil va unumli bo'lmaydi.
Tafakkur irodaga ham aloqadordir, chunki mushkul masalalami hal etish
o d a m d a n k u c h li irod a ta la b q ila d i. T a fa k k u r sezgi bilan h a m
b o g 'la n g a n d ir , ch u n k i yu q o rid a t a ’k id la b o 'tg a n im iz d e k , b ilis h
jarayonlari dunyoni sezish va idrok etishdan boshlanadi.
Tafakkur uchun hissiyotning aham iyati ham beqiyosdir. Biz biror
mushkul ishning to'g'ri yechimini topganim izda, juda xursand bo'lamiz,
107

---

fikrlash qobiliyatimizdan quvonamiz. M abodo, masalani yecha olmasak,
ranjiymiz yoki xatoga yo'l qo'ysak, darg'azab bo'lamiz. Shunday qilib,
serqirra hayotni faqat tafakkurga b og‘lab qo'yish xato bo'lur edi.
5.2. Tafakkurning buzilishi