Psixologik trening asoslari. N. Ismoilova

10.4.Guruh bilan ishlash jarayonida eng ko‘p kuzatiladigan muammoli vaziyatlar va ularning 
yechimi 
 Trener mashg'ulot o‘tkazar ekan, har bir guruhning individual jihatlan borhgini bilishi kerak. 
Shunga  mos  holda  ma’lum  bir  muammo  doirasidagi  dastur  va  rejani  turli  guruhlarda  amalga 
oshirilishi  turlicha  kechadi.  Qaysidir  guruhda  treneming  ishi  silliq  kechsa,  qay  birida  o‘ziga  xos 
muammolarga  duch  kelishi  mumkin.  Shulami  hisobga  olgan  holda  mashg‘ulotlar  davomida  eng 
ko‘p kuzatiladigan muammolar ustida to'xtalib o‘tamiz:  
Guruh  ichida  kichik  guruhchalarning  poydo  bo‘lishi.  Guruh  faoliyatining  binnchi  kunidagi 
boshlang‘ich bosqichda ishtirokchilaming o‘zaro  bir-birlarini hamda trenemi tanimasligi natijasida 
ularning  aksariyatida  xavotirlanish  hislari  paydo  bo  lishi  kuzatiladi.  Buning  sababi  ba’zi 
ishtirokchilar  guruh  uni  qabul  qilmasligidan  xavotirlanadi,  natijada  aksariyat  ishtirokchilar  guruh 
a’zolari  orasidan  kimningdir  qo‘llab-quwatlashiga  muhtojlik  sezadi  va  o'zlariga  yaqinroq  tuyulgan 
ishtirokchilar  bilan  yaqinlashib  oladilar.  Oqibatda,  mashg‘ulot  boshlanishi  bilanoq  guruh  ichida 
kichik guruhchalar paydo bo'ladi. Bu  guruhlarda ishtirokchilar o'zaro  yaqinlik va 
о
 zaro ishonchni 

---

 
63
his  etadilar,  "sheriklik"  hislarini  sezadilar.  Bu  holat  trening  mashg‘ulotlari  jarayonida  trenerga 
guruhda  o‘zaro  ishonch,  samimiylik  muhitini  yaratishga  hamda  guruhni  ahillashtirishga  halaqit 
berishi mumkin. 
Bunday  holda  trener  nima  qilishi  kerak:  ishtirokchilami  "ajratadigan”  va  aralashtirib 
yuboradigan o'yinlardan foydalangan holda juftliklar va kichik guruhlardagi ishtirokchilami doimo 
almashtirib  borishi  kerak.  Ishtirokchilaming  bir-  birlarini  yanada  chuqurroq  bilishlari  va 
tanishishlariga yordam bemvchi o‘yin!ar o'tkazishi kerak. 
Treneming yoki ishtirokchilaring diqqatini jal etish, ularni chalg‘itish. 
Psixologiyada  shaxs  tiplari  borasidagi  bilimlardan  bilamizki,  kishilar  rasida  namoyishkorona 
tipdagi  shaxslar  ham  mavjud,  Xuddi  shuningdek  har  qanday  trening  guruhlarida  ham  shunday 
ishtirokchilar  topilib  qolishi  mumkinki,  ular  iloji  boricha  hammaning  diqqatini  o‘zlariga 
qaratmoqchi  bo‘lishadi.  Buni  ular  turli  xilda  amalga  oshiradilar:  barcha  savollarga  har  doimo  o‘z 
fikrlarini  bayon  etishga  intilishadi,  boshqalaming  gaplarini  hurmatsizlarcha  bo'lib  qo'yishadi, 
ishtirokchilar  va  trener  o‘rtasida  nizo  keltirib  chiqarishga  harakat  qilishadi,  bema’ni  (ba’zida 
axloqsiz)  "hazil-  !razul"larga  yo‘l  qo‘yishadi,  mashg'ulotlarga  qiziqishlari  yo‘qligini  namoyish 
etishadi yoki har xil qiliqlar chiqarishadi. 
Bunday holatda trener nima qilishi kerak: agar bu xil qiliqlar guruhga ishlayotgan bo'lsa, ya’ni 
guruhni izdan chiqarib, trenerga va mashg'ulotlarga qarshi qo‘yayotgan bo‘lsa, hech qachon bunday 
ishtirokchini  noverbal  ravishda  rag‘batlantirish  kerak  emas  (tabassum  qilish,  bosh  qimirlatib 
tasdiqlash  va  h.k.).  Ularga  so'zlash  uchun  beriladigan  vaqtni  cheklash  kerak,  guruhning  ishi  va 
diqqati bir xil taqsimlanganligini e’tirof etish kerak: "Men sizning gapingizni bo lishga majburman, 
axir  boshqalar  ham  gapirishlari  kerak-ku".  Boshqa  ishtirokchilarga,  ayniqsa  gapirmasdan 
o‘tirganlarga  murojaat  etish  kerak,  "buzg  unchi  ishtirokchi  bilan  mashg'ulotdan  bo‘sh  vaqtda 
individual tarzda ochiq gaplashib, iming xatti- harakatlariga nisbatan tanqidiy fikrlami bayon qilib, 
uning ishi noto g riligini tushuntirish lozim. 
Jim o ‘tiradigan, indamas ishtirokchilar. 
Trening  mash  g  ‘  ulotlarida,  ayniqsa  muloqotchanlik 
ко
  nikmalarini  oshirish  yuzasidan 
o‘tkaziladigan  treninglarda  ayrim  ishtirokchilar  treneming  bergan  savollariga  javob  bermaydilar, 
baxs-munozaralarda  ishtirok  etishdan  bosh  tortadilar,  har  gal  gapirish  uchun  navbat  kelganida 
“Menda  fikr  yo‘q  “Bilmadim  kabi  boshqalaming  g‘ashiga  tegadigan  javoblar  beradilar.  Bu  hoi 
birinchidari  ishtirokchilaming  jahlini  chiqarishi,  ikkinchidan  o'sha  ishtirokichga  nisbatan  salbiy 
hissiyotlaming paydo bo'lishiga, uchinchidan uning guruhdan ajralib qolishiga olib kelishi mumkin. 
Shu  bilan  birga  trener  uchun  ham  qiyinchilik  tug  dirishi  mumkin,  ya’ni  ishtirokchilar  orasida  fikr 
bildirmaslikka intiluvchilar ko‘payishi va mashg ulot sifati pasayishi ehtimoli ortadi. 
Bunday  holatda  trener  nima  qilishi  kerak:  trener  ularga  qiyin  bo  lmagan  savollar  bilan 
murojaat  qilishi,  ulami  juftliklardagi  mashqlarga  ko'proq  jalb  etishi  kerak,  rolli  o'yinlarda  ularga 
yetakchi rollami berishi kerak, agar ulardan qandaydir tashabbus chiqib qolsa, buni albatta qo'llash 
kerak,  ko‘proq  “Aqliy  hujum  usulini  qo'llashi  va  uning  qoidalarini  ta’kidlab  hamma  gapirishi 
kerakligirii ta kidlashi lozim va guruhning hamma a’zolarining fikrini davra bo'ylab so'rab chiqishi 
kerak. 
Qarshilik ko‘rsatish — o'zini himova qilish. Ba’zi ishtirokchilar treningga o'zining juda ko‘p 
ichki  muammolari  bilan  tashrif  buyuradilar,  ulardagi  bunday  holat  ulaming  atrofdagi  kishilarga 
nisbatan  salbiy  munosabining  asosi  bo  lishi  mumkin  va  ulaming  muammosi  bunday  tipdagi 
ishtirokchilaming  guruh  qoidalariga  bo'ysunmasligida  ko'rinishi  mumkin.  Masalan,  mavzuga 
tegishli  bo‘lmagan  bahslarga  chaqiruv;  mashg'ulot  va  trenerga  nisbatan  o‘z  ishonchsizligini  ochiq 
namoyon  qilish;  trenemi  nizolarga  undash  (bunda  ishtirokchi  trener  o‘zini  qanday  tutishini,  jahli 
chiqishi  yoki  chiqmasligini  tekshirib  ko'rmoqchi  bo‘ladi);  agar  trener  bunday  "buzg'unchi" 
ishtirokchilaming qiliqlariga e’tibor bermasa, ular hech narsa gapirmay jim o‘tirish reaksiyasi orqali 
javob  berishlari  mumkin.  Bunday  ishtirokchining  qarshiligi  u  konstruktiv  ravishda  namoyon  eta 
olmaydigan ichki zo'riqishi bilan bog'liq bo‘lishi ham mumkin. 
Bunday  holatda  trener  nima  qilishi  kerak:  ishtirokchi  bilan  individual  tarzda  gaplashishga 
harakat  qilishi  kerak;  agar  guruhda  bitta  shunday  ishtirokchi  bo‘lsa,  uning  ichidagi  gaplami  ayta 

---

 
64
olishi  uchun  imkoniyat  yaratish  kerak;  uni  nima  qiynayotgani,  nima  uchun  g'azabiantirayotgani, 
odamlarga  bo‘lgan  nafratining  asosi  nimaligi  haqida  gaplashish  kerak;  faol  ishlash  uslublaridan 
foydalangan  holda,  ya’ni  zo'riqish,  agressiyani  susaytiruvchi  o'yinlami  qo'llab,  undagi  salbiy 
hislami susaytirishga yoki chiqarib yuborishga harakat qilish kerak. 
Guruh a ’zolari va trener munosabatlarida nizo navdo bo'lishi. 
Ko'pgina trening mashg'ulotlarida kuzatilgan tajribalar shuni ko'rsatadiki, ish jarayonida guruh 
a’zolari  o‘rtasida,  kichik  guruhlar  orasida  yoki  boshlovchi  va  ishtirokchi  munosabatlarida  nizolar 
paydo  bo'lishi  mumkin.  Masalan,  ayrim  ishtirokchilar  o‘z  shaxs  xususiyatlari  yoki  hayotdagi 
ijtimoiylashuvining  natijasi  sifatida  bahslarda 
о
  z  fikrlarini  har  doim  ham  muloyim  va  chiroyli 
tarzda bayon eta olmaydilar va natijada guruh a’zolari o‘rtasida nizolar paydo bo'lishiga olib kelib 
qo'yadilar, o'z-o'zidan ular nizolami hal etish yo'l-yo'riqlarini ham bilmaydilar. 
Bunday  holatda  trener  nima  qilishi  kerak:  trener  bahsni  munozaraga  aylantirishi,  ishtirokchi 
qo'pol ravishda bayon etgan fikmi qaytadan to'g'riiab aytishi, ishtirokchilardan 
о
 z fikrlarini ochiq, 
lekin  muloqotchanlik  madaniyatiga  amal  qilgan  holda  bayon  etishlarini  so  rashi  va  shundan  so'ng 
boshqalardan  qaysidir  tomonning  fikriga  qo  shilishlarini  so'rash  yoki  shaxsiy  fikrlarini  aytishga 
undashi kerak. 
Ishtirokchilaming trenerga nisbatan munosabat bitdirichi 
 Ishtirokchilar  trenerga  turli  xil  chalg'ituvchi  savollar  berishi  mumkin  (trenerni  uyaltirish, 
xijolatga qo'yish maqsadida); treneming shaxsiy  hayotiga aloqador judayam nozik savollar berishi 
mumkin.  oilaviy  hayotning  nozik  masalalari  hakida  ochiqdan-ochiq  gapirib  boshqalaming 
noroziligi yoki hijolat bo'lishiga sabab bo‘lishi mumkin;  
Bunday holatda trener nima qilishi kerak: bu xildagi vaziyatlardan chiqib ketish uchun trener 
ishtirokchilar  bilan  birga  ishlab  chiqilgan,  mashg'ulot  vaqtida  barcha  amal  qilishi  lozim  bo'lgan 
xulq-atvor  va  xatti-harakat  qoidalariga  murojaat  kilishi  lozim,  ya’ni  ishtirokchilarga  yoki  aynan 
o‘sha ishtirokchiga qoidalarni yana bir bor takrorlatish kerak. 
Qoidalarning  ta’sirini  oshirish  uchun  2  va  3-kun  boshlanishida  ishtirokchilar  bilan  roll! 
o‘yinlar tashkil qilish maqsadga muvofiq, har bir guruh pontomima shaklida ko‘rsatib bersa yanada 
yaxshiroq samara beradi. 
Agar guruhdagi ishtirokchilar yoki kichik guruhlar o‘rtasida 
о
 zaro nizolar kelib chiqsa, nizoni 
konstruktiv yo'l bilan hal etishi lozim; agar trener va ishtirokchi 
Л
 o'rtasida nizo paydo bo'lsa, trener 
o'z hissiyotlarini bayon etib ishtirokchi bitan 
Я
 gaplashishga urinib ko'rishi, kompromissga kelishga 
urinishi va kezi kelganda o‘z 
Щ
 xatosini tan olishi kerak. 
Trener quyidagi qoidani  har doim esda tutishi kerak: Trener hamma ishtirokchilarga albatta