|
Asosiy qism: Bugungi kunda mamlakatimizda barcha sohalarda keng ko’lamli islohotlar amalga oshirilmoqda. Ayniqsa, maktabgacha ta’lim sohasida tub o’zgarishlar amalga oshirilib, maktabgacha yoshdagi bolalarning ta’lim-tarbiya olishi masalasi davlat darajasidagi dolzarb masalaga aylandi. Bu borada Prezidentimiz Sh.M. Mirziyoyev tashabbusi bilan amalga oshirilayotgan ishlar, qabul qilinayotgan farmon va qarorlar dasturul amal bo’lmoqda. Maktabgacha ta’lim vazirligining tashkil etilishi, Prezidentimiz tomonidan “2017-2021-yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi 2707-sonli Qaror, O’zbekiston Respublikasi “Maktabgacha ta’lim va tarbiya to’g’risida”gi qonuni, Maktabgacha ta’lim tizimi boshqarishni takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori, O’zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo’yiladigan Davlat talablari, “Ilk qadam” Davlat o’quv dasturi, “O’zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030- yilgacha rivojlantirish Kontseptsiyasi” kabi me`yoriy huquqiy hujjatlarning qabul qilinishi maktabgacha ta’lim tizimida ta’lim sifati va samaradorligini oshirishda alohida ahamiyat kasb etmoqda.
Qadim zamonlardan beri matematika kundalik hayotimizning ajralmas qismi bo’lib kelgan. Uning foydaliligi sanash, o’lchash, hisoblash va turkumlash kabi turli xil faoliyatlarda yaqqol namoyon bo’ladi. Har bir ilmiy sohaning rivojlanishida bo’lgani kabi, matematikaning evolyutsiyasini ham qadimgi davrlarga borib, oddiy sanashdan tortib, murakkab algebra va hisoblargacha kuzatish mumkin. Ushbu maqolada psixologik va pedagogik adabiyotlarda matematik g’oyalarning rivojlanishi muhokama qilinadi. Tarixiy ma’lumot: Matematikaning eng qadimgi yillari 4000 yil oldin mavjud bo’lgan Shumer sivilizatsiyasiga to’g’ri keladi. Ular raqamlash tizimi sifatida 60 ga asoslangan sexagesimal tizimdan foydalanganlar. Bu tizim keyinchalik bobilliklar tomonidan qabul qilindi, ular sanash, qo’shish va ayirish usulini yanada rivojlantirdilar. Qadimgi misrliklar qurilish va savdoda ham matematikadan foydalanganlar, geometriyada ham yuksak mahoratga ega edilar. Ular o’nlik sistemadan foydalanganlar, ammo murakkab masalalarni hisoblash qobiliyati cheklangan edi. Yunonlar matematikaning rivojlanishiga katta hissa qo’shganlar, chunki ular algebra, trigonometriya va geometriya kabi tushunchalarni ishlab chiqishga mas’ul edilar. Pifagor Pifagor teoremasini kashf etganligi sababli, bugungi kunda ham geometriyada qo’llaniladi. Psixologik va pedagogik adabiyotlarda matematik g’oyalarning rivojlanishi: Jan Piaget birinchi bo’lib bolalarda matematik g’oyalarni rivojlantirishni keng ko’lamda o’rgangan. Kognitiv rivojlanish nazariyasining bosqichlarida u bolalar matematik tushunchalarni tushunishdan oldin to’rt xil bosqichdan o’tishlari kerakligini ta’kidladi. Piaget nazariyasiga ko’ra, bolalar sensorimotor bosqichdan boshlanadi, bu yerda ular atrof-muhit bilan o’zaro ta’sir qilish uchun his-tuyg’ularidan foydalanadilar. Operatsiyadan oldingi keyingi bosqichda ular ob’ektlarning til va aqliy tasavvurlarini rivojlantira boshlaydi. Keyingi aniq operatsion bosqich, ular oddiy arifmetik amallarni bajarishlari mumkin, va nihoyat, murakkab masalalarni hal qilish uchun mavhum fikrlashdan foydalanishlari mumkin bo’lgan rasmiy operatsion bosqich. Boshqa bir psixolog Lev Vygotskiy sotsial-madaniy nazariyani kiritdi, unda ta’lim - bu kattalar va tengdoshlar bilan o’zaro munosabatlar orqali sodir bo’ladigan ijtimoiy o’zaro ta’sir. U o’z nazariyasida matematik rivojlanishning uchta shaklini aniqladi: empirik, ramziy va rasmiy. Empirik rivojlanish bolalar matematikani hissiy va vosita tajribalari orqali o’rganganda sodir bo’ladi. Ramziy rivojlanish - bu bolalar matematikada qo’llaniladigan belgilarni o’rganish, rasmiy rivojlanish esa bolalarga murakkab muammolarni hal qilish uchun ushbu belgilarni manipulyatsiya qilish imkonini beradi. Pedagogik adabiyotlarda matematik kontseptsiyani rivojlantirishga yordam beradigan o’qitish usullari va strategiyalariga e’tibor qaratilgan. Matematikani oʻqitishning keng tarqalgan usullaridan baʼzilari muammoli taʼlim, soʻrovga asoslangan taʼlim va kompyuterlar va kalkulyatorlar kabi texnologiyalardan foydalanishni oʻz ichiga oladi.
Ma’lumki, maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbiya berishning asosiy vazifalari bolalarni jismoniy, aqliy va ma’naviy jihatdan rivojlantirish, ularning tug‘ma layoqati, qiziqishi, ehtiyoji va imkoniyatlarini hisobga olgan holda milliy va umuminsoniy qadriyatlar asosida tarbiyalashdan iborat. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarga ta’lim berish jarayonini takomillashtirishda bo‘lajak pedagoglarning ilmiy va uslubiy ta’minlanganligi, ularning kasbiy tayyorgarligi asosiy masalalardan sanaladi. Ayniqsa, bolalarda matematik tasavvur va bilimlarni rivojlantirish ularning intellektual jihatdan yetuk insonlar bo‘lib ulg‘ayishida o‘ziga xos o‘ringa ega. Matematik bilimlar bolalarga, ular nimani bilib olganliklari va nimaning uddasidan chiqa olishlarini hisobga olgan holda, aniq tizim va ketma-ketlikda beriladi. Bu jarayonda “Matematik tasavvurlarni shakllantirish nazariyasi va metodikasi” fanining mazmunidan kelib chiqib tayyorlangan ushbu qo‘llanma maktabgacha ta’lim yo‘nalishi bakalavriat talabalari, shu yo‘nalishning maxsus sirtqi va sirtqi ta’limi talabalari hamda maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyachilariga zarur ma’lumot va metodik yordam bera oladi. Qo‘llanma zamonaviy pedagogik texnologiyalarni hisobga olib tayyorlangani va bugungi kun talablariga to‘laqonli javob berishi bilan ham muhim ahamiyat kasb etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
