Prokuratura organlarining xodimlari uchun O`aqiqiy

quyidagilardan iborat: ular turli xil jinoiy ishlari bo`yicha bir xil 
vazifalarni amalga oshiradilar; jinoyat alomatlari mavjud bo`lgan 
holatlarda o`z vakolatlari doirasida jinoyat ishini qo`zg`ashlari 
shart; o`z faoliyatlarini yagona jinoyat-protsessual qonunchilik 
asosida amalga oshiradilar; o`z faoliyatlari davomida yagona 
protsessual qoidalarga amal qilishlari lozim.
Ular o`rtasidagi asosiy farq surishtiruv va dastlabki tergov 
jarayoni turli organlar tomonidan amalga oshi-rilishida. Ma'lum 
holatlarda surishtiruv dastlabki tergovdan oldin amalga 

oshiriladi. Bundan tashqari, surishtiruvchi va tergovchining 

vakolatlari hamda surishtiruv va tergov muddatlari bo`yicha farq 
mavjud.
JPKning 345-moddasiga muvofiq O`zbekiston 
Respublikasida barcha jinoyat ishlari bo`yicha dastlabki tergov 
o`tkazilishi shart.
Surishtiruv organlariga jinoyatlarni va ularni sodir etgan 
shaxslarni aniqlash hamda jinoyatni sodir etganlikda gumon 
qilinuvchilarni ushlash maqsadida jinoyat-protsessual 
qonunchilikda ko`zda tutilgan tergov harakatlarini o`tkazish, 
tegishli tezkor-qidiruv ishlarini o`tkazish va boshqa choralarni 
ko`rish vakolatlari berilgan.
Tezkor-qidiruv ishlari jinoyat ishlarini tergov qilish 
faoliyati bilan chambarchas bog`liq. Buni shaxslarning huquq va 
erkinliklarini, hayoti va sog`lig`ini himoya qilish, mulk huquqini 
himoyalash, jamiyat va davlat xavfsizligini ta'minlash maqsadida 
davlat organlari tomonidan o`z vakolatlari doirasida oshkora yoki 
maxfiy ravishda amalga oshiriladigan tezkor-qidiruv chora-
tadbirlaridan iborat bo`lgan faoliyat sifatida ta'riflash mumkin.
Dastlabki tergov va tezkor-qidiruv faoliyatining ososiy 
maqsadi jinoyatchilikka qarshi kurashishdir. O`z mohiyatiga 
ko`ra ular huquqiy xarakterga egalar. Biroq, tezkor-qidiruv 
yordamchi bo`lib, uning natijalari ish bo`yicha dalil-isbot bo`la 
olmaydi, faqat tergovni olib borishda yo`l ko`rsatuvchi 
ma'lumotlar hisoblanadi. Shu bilan birgalikda, 
muvofiqlashtirilgan holda olib borilgan tezkor-qidiruv va tergov 
harakatlari jinoyatlarini ochish va ularni sodir etgan shaxslarni 
fosh qilish imkonini beradi. Aynan shu sababdan o`ta murakkab 
va xavfli jinoyatlarni aniqlash va tergov qilishda idoraviy 
tezkor-qidiruv guruhlari bilan bir qatorda idoralararo tezkor-
qidiruv guruhlari tashkil etiladi.
Jinoyat ishlarini sudda ko`rish va protsessual huquqning 
muhim tarkibiy qismlaridan biri dastlabki tergov bo`lib, uning 
vazifasi O`zbekiston Respublikasida jinoyatchilikka qarshi kurash 
maqsadiga yo`naltirilgan va samarali kurash olib borishni 
ta'minlash hisoblanadi.

Bu vazifani har bir jinoyat ishi bo`yicha obyektiv haqiqat 

o`rnatilishi ta'minlangandagina amalga oshirish mumkin bo`ladi. 
Jinoyat ishi bo`yicha obyektiv haqiqatni belgilash, ya'ni 
haqiqatda voqealar qanday bo`lganligini tekshirish uchun 
ayblanuvchining aybdorligi va jinoyat qilganligi bo`yicha dalil-
isbotlarni to`plash, asoslash, baholash va yagona bir tizimga 
keltirgan holda xulosa chiqarish darkor.
Shu maqsadda ish sudda ko`rib chiqilmasdan oldin har bir 
jinoyat ishi bo`yicha dastlabki tergov o`tkazilishi lozim. Odatda 
dastlabki tergovning o`tkazilish vaqti jinoyat sodir etilgan vaqt 
bilan bir vaqtda va yakka tartibda olib boriladi va ishni sudda 
ko`rib chiqish uchun zarur bo`lgan dalil-isbotlarni to`plashda 
o`ta harakatchanlik va tezkorlikni ta'minlab beradi.
Dastlabki tergov organlari butun faoliyatlari davomida hech 
bir jinoyat ishi ochilmasdan qolmasligi va hech bir jinoyatchi 
jinoiy jazodan qochib qutulmasligini ta'minlashga harakat 
qiladilar. Bundan tashqari, bu organlar faqat haqiqiy 
jinoyatchilarnigina qilmishlariga yarasha jazo olishlarini 
ta'minlash yo`lida o`z faoliyatlarini tashkil etadilar. Dastlabki 
tergov davomida ish holatlari har tomonlama, to`liq va xolisona 
tekshirilib chiqiladi va bu jarayon vaqtida ayblanuvchini 
qoralovchi yoki oqlovchi hamda aybni yengillashtiruvchi va 
og`irlashtiruvchi holatlar aniqlanadi.
Shunga qaramasdan, tergov dastlabki, deb ataladi, chunki 
uni yuritish davomida jinoiy javobgarlikka tortilgan shaxsning 
aybdorligi masalasi hal etilmaydi. O`zbekiston Respublikasi 
Konstitutsiyasining 26-moddasiga muvofiq "Jinoyat sodir 
etganlikda ayblanayotgan har bir shaxsning ishi sudda qonuniy 
tartibda, oshkora ko`rib chiqilib, uning aybi aniqlanmaguncha u 
aybdor hisoblanmaydi. Sudda ayblanayotgan shaxsga o`zini 
himoya qilish uchun barcha sharoitlar ta'minlab beriladi". 
Shaxsni aybdor, deb faqat sud topishi mumkin, lekin bu 
dastlabki tergovning ahamiyati kamsitilishini anglatmaydi. 
Dastlabki tergovning sifatli va to`liq amalga oshirilishi sudda 
ishni muvaffaqiyatli ko`rib chiqilishining garovi sanaladi. Agar 
ushbu shart bajarilmasa va sud jarayonida to`ldirilmasa, u holda 
ish qo`shimcha tergovga yuboriladi.

Bu tavsif shunchaki jonli o`xshatish bo`lib, unchalik to`g`ri 
emas. Tergov qilinayotgan jinoyat ishi sud jarayonigacha borib 
yetmasligi ham mumkin. Agarda qonuniy asoslar mavjud bo`lsa, 
u holda ish tergovchi yoki prokuror tomonidan tugatilishi 
mumkin.
Dastlabki tergov jinoyatni oshkor qilish usullari va shakllari, 
aybdorni jinoiy javobgarlikka tortish va ishni sudga taqdim etish 
uchun zamin yaratish kabi protsessual qoidalarni tartibga 
soluvchi yuridik normalarni o`zida mujassamlashtirgan jinoyat-
protsessual huquqining murakkab instituti hisoblanadi. Bundan 
tashqari, ushbu institutning normalari jinoyat ishini tergov qilish 
davomida jinoiy harakatning yuz bermaganligini aniqlasa yoki 
qonunga muvofiq asoslarga ko`ra aybdorni jinoiy javobgarlikdan 
ozod qilish taqozo etilgan holatlarda jinoiy ishni tugatish 
tartiblarini ham belgilab beradi.
Dastlabki tergov instituti vujudga kelgan paytdan beri 
jinoyat-protsessual huquqning ajralmas bir qismi bo`lib 
kelmoqda. Uning maqsadi har doim dastlabki tergov va 
surishtiruv organlarining faoliyati mobaynida vujudga keladigan 
ijtimoiy munosabatlarning huquqiy barqarorligi, aniqligi va 
ochiq-oydinligini ta'minlash hamda o`zboshimchalik va 
qonunsizlikni bartaraf etish, fuqarolarning qonuniy huquq va 
erkinliklarini ta'minlashdan iboratdir.
Dastlabki tergov deganda jinoyatlarni ochish, ayblanuvchini 
jinoiy javobgarlikka tortish va jinoyat ishini sudda ko`rib 
chiqishga tayyorlashdan iborat bo`lgan jinoyat protsessining bir 
bosqichi tushuniladi.
Dastlabki tergov o`zining mohiyati va maqsadini ifodalovchi