Профилактик фаолиятни амалга оширишда профилактика инспекторининг психологик ўзига хос жиҳатлари

ПРОФИЛАКТИК ФАОЛИЯТНИ АМАЛГА ОШИРИШДА ПРОФИЛАКТИКА ИНСПЕКТОРИНИНГ ПСИХОЛОГИК ЎЗИГА ХОС ЖИҲАТЛАРИ
ИИВ Академияси 3-ўқув курси курсанти
Нуриддинов Шахзод Аловиддин ўғли

Бугунги кунда Ўзбекистон Республикасида давлат мустақиллиги шароитида бош­қа­­­рув идоралари тизимида бир қатор ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Жумладан, Ички ишлар органларининг куч ва воситаларини ҳудудий жиҳатдан бириктирилиши жамоат тартиби ҳам­да жамоат хавфсизлигини таъминлашга имкон берди. Энг муҳи­ми, куч ва воситаларнинг бундай тақсимланиши ижтимоий турмуш жара­ёни­даги ўзгаришлар оқибатида рўй бериши мумкин бўлган салбий ҳолатларни олдиндан билиш ва зудлик билан зарур чора-тадбирлар қўллашга замин яратади. Мамлакатимизда ҳуқуқбузарликлар профилактикасини амалга оширишда ходим­лар биринчи навбатда фуқаролар хавфсизлиги, тинчлиги, ҳақ-ҳуқуқи ва эркинликларини таъминлашга алоҳида эътибор қаратишлари ва хизмат вазифаларига масъулият билан ёндашишлари талаб этилади, бу эса улардан аввало ўз касбининг билимдони, устаси бўлишни талаб қилади.
Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси — ҳуқуқ-тартиботни сақлаш ҳамда мустаҳкамлаш, ҳуқуқбузарликларни аниқлаш, уларга барҳам бериш, шунингдек ҳуқуқбузарликларнинг содир этилиши сабаблари­ни ва уларга имкон бераётган шарт-шароитларни аниқлаш, бартараф этиш мақсадида қўлланиладиган ҳуқуқбузарликлар умумий, махсус, якка тартибдаги ва виктимологик профилактикасининг ҳуқуқий, иж­ти­моий, ташкилий ва бошқа чора-тадбирлари тизимидир. Профилактика инспекторлари ўзларига бириктирилган маъмурий ҳудудда жамоат тартибини сақлаш, Ўзбекистон Республикаси фуқа­ро­­лари, чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахсларнинг ҳу­қуқ­лари, қонуний манфаатлари, мол-мулки турли хил жиноий тажо­вуз­лардан ҳимоя қилиш ҳамда хавфсизлигини таъминлаш, шу­нинг­дек, ҳуқуқбузарликлар профилактикаси билан боғлиқ фаолиятни амал­га оширади. Профилактика инспекторининг психограммаси мутахассислар томо­нидан таҳлил қилинганда, ходимнинг самарали фаолият олиб бори­ши учун қуйидаги психологик сифатлар бўлиши талаб этилади:

• 
  касбий кузатувчанлик;
  
• 
  зиддиятли ҳолатларда ўзини бошқара олиш қобилияти;
  
• 
  ўз атрофида одамларни жамлай олиш ва уларнинг ишончига кира олиш қобилияти;
  
• 
  инсон ҳаётига эътиборли бўлиши ва уни кузата олиши;
  
• 
  ўз нуқтаи назарини ҳимоя қила олиш;
  
• 
  воқеа-ҳодисалар образини фикран қайта тиклаш;
  
• 
  қарама-қарши маълумотлардан хулоса чиқара олиш уқуви;
  
• 
  инсоннинг ташқи кўриниши ва хатти-ҳаракатларини эсда сақ­лаб қолиш;
  
• 
  бегона инсонлар билан тезда психологик алоқа ўрната олиш қобилияти.
  

Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси фаолияти психологиясининг мақсади – ички ишлар органлари ходимлари фаолиятининг тараққиёт қо­нуниятлари, турли ҳуқуқбузарликка мойил ва ҳуқуқбузар тоифа­да­ги шахс­лар билан ўзаро муносабатлар жараёнида психологик билим­лар­дан фойдалана олиш кўникма ва малакаларини шакллан­ти­ришдан иборат.
Профилактика хизматида фаолият олиб бораётган ички ишлар ор­га­ни ходими профессиограммасида унинг шахсий сифатлари, кўник­ма ва малакаларини, намоён этувчи фаолият кўринишлари мав­жуд, булар:

• 
  ижтимоий фаолият;
  
• 
  конструктив фаолият;
  
• 
  ташкилий фаолият;
  
• 
  тасдиқловчи фаолият;
  
• 
  коммуникатив фаолият;
  
• 
  қидирув фаолияти.
  

Шу муносабат билан, бундай шарафли вазифаларни бажариши учун олий маълумотли, ташкилотчилик ва ташаббускорлик хусусият­лари­га эга бўлган, жисмонан соғлом, маънавий жиҳатдан етук бўлган малакали мутахассислар профилактика инспектори лавозимига тайин­ланадилар.
Профилактика инспектори шахсининг психологиясини ўрга­ниш­дан олдин «шахс» тушунчасига психологик тавсиф бериш лозим:
«Шахс» тушунчаси кенг ва кўп қиррали. Шахсни у ёки бу йўна­лиш­да бир қатор фанлар: фалсафа, тарих, педагогика, социология, тиб­биёт ва психология ўрганади. Психология фани бошқа фанлардан фарқли ўлароқ, шахснинг ички дунёсини, бошқача айтганда, унинг руҳий жараёнларини, ҳиссий-иродавий ҳолатларини, индивидуал пси­хологик хусусиятларини тадқиқ қилади.
Психология фанида шахс муаммосини ўрганиш бўйича турли назариялар мавжуд бўлиб, уларга биогенетик, социогенетик, психо­ге­нетик, когнитивистик, психоаналитик, бихевиористик каби қарашлар, ёндашувлар киради.
Шахс психологиясининг ривожланиши муаммосини ўрганишга Рос­сиялик таниқли олимлар Л. С. Выготский, С. Л. Рубинштейн, П. П. Блонский, Б. Г. Ананьев, А. Н. Леонтьев, А. Г. Ковалев, Л.И.Божович­­лар ўзларининг ҳиссларини қўшганлар.
Профилактика инспекторлари касбий фаолияти жараёнида турли воқеа-ҳодисаларга нисбатан муайян муносабат билдириб, ҳиссиёт­лари­ни у ёки бу тарзда намоён этадилар. Ходим психологиясида намо­ён бўладиган бундай руҳий ҳолатлар воқеаликда содир этилган ҳоди­са­лар таъсири натижасидир. Бу эса, ўз навбатида, ходимнинг ўзига хос индивидуал психологик хусусиятларини билдиради ва у ҳақидаги бирламчи тасаввурларни англашга ёрдам беради. Тадқиқотларнинг кўрсатишича, ички ишлар органлари ходим­лари­нинг профилактик фаолиятини самарали олиб боришига тўсқин­лик қиладиган кўрсаткичлар мавжуд: индивидуализм, шахслараро му­но­сабатлар ва ижтимоий ўзаро ҳаракатлар тизимини бузувчи ижти­мо­ий бегоналашиш; пешқадамликка (лидерликка) интилишнинг кучли­ли­ги ва қатъиятлилиги; фаолият мақсадига эришиш мотивларининг паст даражаси; иродавий жараёнлар ва иродавий интилишларнинг етар­ли даражада эмаслиги; психологик оғишларнинг мавжудлиги ва бошқалар.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР.

1. 
   Асямов С.В., Пулатов Ю.С. Ички ишлар идоралари ходим­лари­нинг касбий-психологик тренинги. –Т., 2002. – Б.44.
   
2. 
   Арифходжаева И. Х. Ички ишлар идоралари ходимлари психо­ло­гия­си. – Т., 2008. – Б.134.
   
3. 
   Васильев В. Л. Юридическая психология. – М., 2005. – С. 77.
   
4. 
   Столяренко А. М. Психологическая подготовка сотрудников ОВД. – М., 1997. – С.20.
   
5. 
   Военная психология / Под ред. А.Г.Малакова. – М., 1999. – С. 82.