Professori f m. f d. I. Sattorov ttymi qoshidagi al o‘qituvchisi L



Download 0,87 Mb.
bet13/18
Sana29.12.2021
Hajmi0,87 Mb.
#74193
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   18
Bog'liq
fizikida

w

  • M

a

  • ы

Jh

"o

M

a

a

o

a

  1. M u

01

ai

H

12- ilovа
Birinchi gravitatsion linza 1979 yilda ochilgan. Bu QSO 0957 + 561 А va V kvazari edi. Uning uchun ikki tasvir orasidagi masofa 6 burchakiy sekundni tashkil etdi. Fozirda 25 ta gravitatsion linzalar ma’lum. Tashkil etuvchilar orasidagi minimal masofa 0,77", maksima! masofa esa 7" ga teng. Galaktikalar to’dasi хudi gravitatskn linza kabi.

Sariq rangda todaga kiruvchi galaktikalar, kok rangda esa

- to’dadan tashqarida turgan bitta galaktikaning bir nechta tasviri ko’rsatilgan.











40


13- ilova

Osmondagi eng yorug’ va bizga yaqin galaktika Magellan bulutiari hisoblanadi. U janubiy yarimsharda, qurollanmagan ko’z bilan xuddi ikkita oq tuman bulut kabi, Somon Yo’li singari ko’rinadi. Katta Magellan bulitidan bizga tomon yorug’lik 170 ming yilda, Kichik Magellan bulutidan esa - 200 ming yilda etib keladi.




NGC1313 noto’g’ri galaktika SHer. 1, Maxalliy guruxjagi elliptik karlik

galaktika.



41

14- itova

ХХ asrning o’rtalariga kelib, katta teleskoplar, barcha galaktikalarning 5-10% juda g’alati, egrilangan ko’rinishga ega ekanligini aniqladi, shuning uchun ularni Xabbl asosida sinflashtirish juda mushkul. Ba’zan bunday galaktikalar yorishib turgan galo bilan o’ralgan yoki yulduz o’ramlari bilan boglanigan. Ba’zida galaktikalardan yuz ming yorug’lik yiliga teng bo’lgan masofada dum qoladi.

9

O’zaro ta’sirlashuvchi g’ildirak galaktikasi.




Stefan kvinteti - beshta, bir-biriga yaqin joylashgan, o’zaro ta’sirlashuvchi galaktikalar







NCG4038/4039 O’zaro ta’sirlashuvchi galaktikalar. (Antenna).




Arp 220 infraqizil galaktika

Ikkita galaktikaning bir biriga qo’shilib ketishi




NGC5128 Radiogalaktika (TSentavr А).

42







15- ilova

Kamdan - kam hollarda gallaktikalar yakka holda uchraydilar. Galaktikalarning 90 foizi o’ndan bir necha minggacha a’zolari bo’lgan to’dagi
jamlanganlar. Galaktikalar to’dasining o’rtacha diametri 5 Mpk, to’dadagi galaktikalarning

o’rtacha soni - 1.30 ga vetadi



} Uchburchak tumanligi

Somon yo’li

Sher II

Andromeda tuma nligi




Parizod yulduz turkumidagi to’da.

  1. ilova

  1. ilova




Osmonning uchdan bir qismini qoplab turuvchi, ushbu uch o’lchovli xaritada, 11 mingdan ziyod galaktikalar belgilangan.

43




18- ilova




Gаlаktikаlаr keng Ьо^Ь^1ш^а bo,lingаn qаtlаmlаr vа tаsmаlаrni hosil qiluvchi

o,tаto,dаgа yig,ilgаn



  1. ilova

Asrlar davomida turli kosmologik modellar bir - birlarini almashtirib kelganlar, lekin doim Koinot vaqt va fazoda cheksiz emas deb kelganlar. Yulduzlar osmoni o’zgarmaslik va doimiylik ramzi bo’lib kelgan.



XX asrda Koinotning kengayishi xaqidagi ikkita eksperimental faktlar o’z tasdig’ini topdi:

  • qizilga siljish,

  • relektiv nurlanish.

1929 yilda, galaktikalarning spektrini kuzatishdan kelib chiqqan holda, amerikalik astronom Edvin Xabbl o’z qonunini shakllantirdi: Galaktikalar orasidagi masofa ortib borgani sari, unga proportsional ravishda galaktikalarning uzoqlashish tezligi ortadi.

V = H -R.

Ushbu qonun Xabbl qonuni nomini oldi. Hozirgi kunda Xabbl doimiysi H = 70 km/(s • Mpk) ga teng.

44



Galaktikalarniiiq uzoqlashush tezligi km/s





































































































0123456789 Galaktikalargacha bo'lgan masofa Mps

  1. ilova

Galaktikalardagi qizilga siljish miqdori, ulargacha bo’lgan masofani katta aniqlik bilan o’lchash imkonini beradi. Galaktikalar spektridagi chiziqlarning siljishi qancha katta bo’lsa, galaktika shuncha uzoqda bo’lishini ko’rsatadi. Galaktikalargacha bo’lgan masofani aniqlashning ushbu usuli, astronomik amaliyotda birinchi bo’lib А.А. Belopolskiy tomonidan tadbiq etilgan, fizika kursidan bizga yaxshi ma’lum




45




21- ilova

Manbaning uzoqlashishi sari uning nurlanish chastotasi (tebranishi) kamayadi, yaqinlashgani sari ortadi. Agar chastota bilan emas, to’lqin uzunligida qaraladigan bo’lsa, unda kuzatuvchining koordinata sistemasida manbaning nurlanishi quyidagi formula bilan ifodalanadi







bu yerda л° - to’lqin uzunligining o’zgarishi,1^ -

galaktikaning uzoqlashish tezligi, s - yorug’lik tezligi, Xo - quzg’almas manbaning to’lqin uzunligi. Boshqa tarafdan manbaning tezlanishi, ungacha bo’lgan masofaga Xabbl qonuni bilan bog’langan:



bu yerda H- Xabbl doimiysi, R -galaktikagacha bo’lgan masofa.

АЛ

z -

Qizilga siljishning л kattaligini bilgan holda masalan, qanday dir biror bir galaktika uchun, ungacha bo’lgan masofani aniqlash mumkin.

24

22

20

18

16

14

12

10
Qizi;ga silji&h kattaligi, z































































































60

120

180

240

300

46




22- ilova
Koinot deganda biz astronomik nuqtai nazardan qaralgan, moddiy olamni tushunamiz. Kosmologiya - bu bir butun va yagona Koinot to’g’risidagi fan.

Koinotda o’zgarishlar qaytarilmas xususiyatda, sekinlik bilan o’tadi, masalan uning kengayishi. Koinotning kuzatish mumkin bo’lgan qismini Metagalaktika deb ataladi. Metagalaktikani turli xildagi kuzatiladigan strukturali elementlar tashkil etadi: bular galaktikalar, yulduzlar, o’tayangilar, kvazarlar va h.k. Metagalaktikaning o’lchamlari bizning kuzish imkoniyatlarimiz bilan chegaralangan va hozirda 1026 m ga teng deb olinadi. Koinotning o’lchamlari deyish, bu shartli ravishda ekanligi tushunarli: real Koinot cheksizdir va u hech qayerda tugamaydi.






. . 1 - 1 • . • •

0

^ v

i.'

m < *

j> * • •

. . f • • . , * %

V

. * 40

4( i • * . * *

; . >.‘ .' '





23- ilova

Koinot deganda biz astronomik nuqtai nazardan qaralgan, moddiy olamni tushunamiz. Kosmologiya - bu bir butun va yagona Koinot to’g’risidagi fan.

Koinotda o’zgarishlar qaytarilmas хususiyatda( sekinlik bilan o’tadi, masalan uning kengayishi. Koinotning kuzatish mumkin bo’lgan qismini Metagalaktika deb ataladi.

Metagalaktikani turli xildagi kuzatiladigan strukturali

elementlar tashkil etadi: bular galaktikalar, yulduzlar,



o’tayangilar, kvazarlar va h.k. Metagalaktikaning o’lchamlari bizning kuzish imkoniyatlarimiz bilan chegaralangan va hozirda 1026 m ga teng deb olinadi. Koinotning o’lchamlari deyish, bu shartli ravishda ekanligi tushunarli: real Koinot cheksizdir va u hech qayerda tugamaydi.

47





Download 0,87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   18




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish