2.4-rasm. CLEA/LSS kompyuter laboratoriya ishining oxirgi sahifalaridan biri. Unda o‘lchash va hisoblash natijalariga asoslanib Koinotning katta o‘lchamli tuzilishi tasvirlanadi. Radial yo‘nalishda esa galaktika spektrida chiziqlarni qizilga siljishiga mos
keladigan tezlik “z” yoki ikkalasi ham qo‘yiladi.
Diagrammani chizish (“Plot the current File”)ni yuqorida ochilgan fayl
singari chiziladi va o‘lchash natijalari diagrammada chiqariladi (2.5-rasm).
Large Scale Structure v95083i
Autoplot mode: OFF
2.5-Rasm. Koinotning katta o‘lchamli yacheykasimon tuzilishi diagrammasi.
60
Ushbu yuqoridagi 2.2-jadvalda keltirilgan bog‘lanishlarga asoslanib, osmonning tanlangan (5q 290 va aq12h-16h) qismida galaktikalar joylashishining uch o‘lchamli ((5, a, r) diagrammasi tuziladi.
Bu diagrammada Koinotning tanlangan qismida galaktikalar ma’lum tartibda joylashganligi va ular uyasimon manzara hosil qilishligini o’quvchi ko‘radi. Bunday manzara kengayayotgan, asta-sekin soviyotgan Koinotning rivojlanish bosqichlaridan biriga mos keladi.
III BOB. PEDAGOGIK TAJRIBA-SINOVNI TASHKIL ETISH VA O’TKAZISH
Pedagogik tajriba-sinov maqsadi va uni tashkil etish
Pedagogik tajriba pedagogik tadqiqotning murakkab va asosiy metodlaridan biri hisoblanadi. Pedagogik tajriba kuzatish bilan chambarchas bog’liq lekin u bilan cheklanmaydi. Pedagogik tajriba astronomiya o’qitishda o’ziga xos jarayon bo’lib ko’rilayotgan sharoitda pedagogik hodisalarni kuzatish imkoniyatini beradi. Pedagogik tajribaning mazmunini belgilovchi 3 ta asosiy xususiyat bo’lib bu xususiyatlar bilan pedagogik tajriba pedagogik tadqiqotning boshqa xususiyatlaridan farq qiladi.
Bular quyidagilar:
o’qitish jarayoniga tadqiqotning maqsadi va ilgari surilgan gipotiezasi mos ravishda kerakli o’zgarishlarni kiritish;
o’quv jarayonining turli tomonlarini o’zaro bog’lanishini aks ettiruvchi va chuqurroq o’zgaruvchi sharoitlarni hosil qilish;.
v) o’quv jarayoni va unga kiritilgan o’zgarish natijalarini hisobga olish.
Pedagogik tajribaning maqsadi o’quv tarbiya jarayonida qo’llanilayotgan vosita va metodlarni u yoki bu o’quv materialining berilgan hajmini ko’rsatilgan vaqtda o’rganish imkoniyatlarini effektivligini hal etishdan iborat.
Pedagogik tajribaning eng tarqalgan shakli nazorat va tajriba o’tkaziladigan sinflarda o’qitish natijalarini taqqoslashdan iboratdir. Bu holda bitta sinf yoki sinf guruhlaridan bittasida o’qitish jarayonida tajriba o’tkaziladi, ikkinchi sinf yoki uning guruhlaridan bittasida bu ish amalga oshirilmaydi.
Pedagogik tajriba quyidagi bosqichlarda olib boriladi.
Guruhlarni tanlash va ulardagi o’quvchilar sonini tenglashtirish.
Bu guruhlardagi mavjud bo’limlarni amaliy ko’nikma va
malakalarning darajasini aniqlash.
62
Pedagogik tajriba-sinovni o’tkazish uchun biz TTYMI qoshidagi Mirobod akademik litseyi, Toshkent axborot texnologiyalari kasb-hunar kolleji astronomiya o’quv fanini anlab oldik. Tajriba - sinovni boshlashdan avval o’quvchilarning astronomiyaga qiziqishlarini aniqladik va uni oshirish yo’llarini izladik. So’ngra o’quvchilarning astronomiyaga qiziqishlarini orttirishda namoyishli tajribalarga oid tayyorlangan didaktik, tarqatma materiallarni va ularning o’ziga xos jihatlari hamda ularni o’qitish metodlarini zamonaviy pedagogik hamda axborot texnologiyalaridan foydalanib, pedagogik tajriba-sinovda sinab ko’rish ma’qullandi. Shu bois bitiruv malakaviy ishida yoritilgan materiallarni pedagogik tajribada sinab ko’rish bizning tadqiqot ishimizning asosiy maqsadi bo’lib xizmat qildi.
Pedagogik tajriba-sinov olib borish uchun tanlangan ta’lim muassasalari astronomiya o’qituvchilariga biz tomondan tajriba-sinov o’tkazish uchun tayyorlangan didaktik va tarqatma materiallarning hamda darslar ishlanmalarining kompyuterdan chiqarilgan matnlarini, o’qituvchilarga va o’quvchilarga beriladigan so’rovnoma savollari, darsda qo’llanma sifatida foydalanishi zarur bo’lgan ko’rgazmali qurollar, plakatlar, jadvallar tayyorlanib, tizimli holda o’qituvchi va o’quvchilarning ishlari muntazam nazorat qilib borildi. har bir mavzuni o’tishdan oldin o’qituvchi bilan mazkur mavzu mazmunini yoritishda qo’proq nimalarga e’tibor berish kerakligi va o’tilgan mavzularning qiziqarli va samarali bo’lishi uchun qanday metodlarni qo’llash mumkinligi to’g’risida amaliy ko’rsatma va metodik tavsiyalar berib borildi.
Pedagogik tajriba-sinov o’tkazish uchun ta’lim muassasalari tanlab olishda quyidagilarga e’tibor berildi:
Tanlab olingan ta’lim muassasalari mening bitiruv malakaviy ishimning tadqiqotlar vazifasiga mos kelishi, belgilangan sohalarga yo’naltirilgan bo’lishi.
Ta’lim muassasalarida astronomiya darslarining bo’lishi.
Tanlab olingan ta’lim muassasalari parallel guruhlarning bo’lishi.
63
Pedagogik tajriba-sinov o’tkazish oldidan astronomiyadan o’tkaziladigan texnologiyani bajarish haqida suhbat, kuzatish, savol-javob va yozma-nazorat ishlarining tahlili shuni tasdiqlaydiki:
Tanlangan ta’lim muassasalarida astronomiyani o’qitishda kompyuter texnologiyalaridan qo ’ llanilmagan.
Astronomiyadan darslar asosan nazariy bayonlar asosida olib borilgan.
Mashg’ulotlarda amaliy kuzatishlar o’tkazish uchun astronomik asboblar yetarli emasligi kabi muammolardir.
Yuqorida tanlangan ta’lim muassasasida tajribali o’qitishni ilmiy jihatdan sinab ko’rish uchun olingan tajriba va sinov guruhlarini shartli ravishda quyidagicha belgiladik. Ta’lim muassasalarida juft son - guruhlar tajriba, toq son guruhlar sinov qilib olindi.
Tajribali o’qitishni o’tkazish uchun biz tomondan tayyorlangan o’quv materiallaridan foydalanib tajribalar bajarildi.
Pedagogik tajriba-sinovning birinchi bosqichida tayyorlangan tarqatma va didaktik materiallar hamda darslar ishlanmalari amalda sinalgandan so’ng, keyingi bosqichi tajriba-sinovlar uchun astronomik kuzatuv asboblarini tushuntirishda ishlanmalar va dasturiy maxsulotlar yozilgan disklar o’quvchi va o’qituvchilarga taqdim etildi.
Pedagogik tajriba-sinov natijalari va ularning tahlili
Pedagogik tajriba-sinovning birinchi bosqichida tajriba-sinov astronomiyadan Koinotning katta o’lchamli tuzilishini tushuntirishda guruhlar bajarishi uchun tayyorlangan tarqatma va didaktik materiallarni o’zlashtirish sifati va samaradorligini aniqlash maqsadida astronomiya o’qituvchilari bilan doimiy ravishda suhbatlar, savol-javoblar, so’rovnomalar, kuzatishlar o’tkazilib borildi va nazorat ishlari olindi. Olingan natijalar astronomiyadan bajariladigan tajribalar va ko’rsatiladigan namoyishlar tizimiga o’zgartirishlar hamda qo’shimchalar kiritishga yordam beradi.
