Практикум по статистике. (2 издание). Тащкент изд. «Iqtisod-moliya»

Yechish.

Alohida turdagi sut mahsulotlarini belgilangan koeffitsiyentlar asosida shartli sut mahsulotlariga keltirib hisoblashni quyidagi jadvalda amalga oshiramiz:

Mahsulotlar	Hajmi, tonna	Shartli sut mahsulotiga aylantirish koeffitsiyenti	Shartli sut mahsulotlarining
			hajmi, tonna
3,2% sut	1520	1,0	1520
6,0% sut	1096	2,0	2192
Qatiq	420	1,0	420
Qaymoq	674	8,5	5729
Suzma	583	6,5	3789,5
Jami	-	-	13650,5

Demak, joriy davrda shahar savdo tarmog’iga jami 13650,5 tonna sut mahsulotlari yetkazib berilgan ekan.

Nisbiy miqdorlar bir mutlaq miqdorni boshqasiga bo’lish natijasida hosil bo’lib, ommaviy ijtimoiy voqea va hodisalar miqdoriy xarakteristikalarining o’zaro nisbatida aks etadi.

Nisbiy miqdorlarning quyidagi turlari mavjud: shartnoma majburiyati; shartnoma majburiyatini bajarilishi; dinamika; tuzilmaviy; koordinatsiya; intensivlik; taqqoslash.

1. 
   Shartnoma majburiyati nisbiy miqdori ShM _n/m quyidagicha hisoblanadi:
   

ShM
n / m

_ жорий йил учун шартномадакўрсатилг ан даража _100

ўтганйилдагихакикийдаража

2. 
   misol. Korxonada 2013- yilda 210 mln so’mlik mahsulot ishlab chiqarish majburiyati olingan bo’lib, u 215 mln so’mlik qilib bajarilgan va 2014-yilda esa 220 mln so’mlik mahsulot ishlab chiqarish rejalashtirilgan. Shartnoma majburiyati nisbiy miqdorini hisoblang.
   

Yechish.

ShM
n / m

 ²²⁰ 100  102,33%, ya’ni avvalgi yilga nisbatan 2,33 foiz ko’p

215

mahsulot ishlab chiqarish rejalashtirilgan.

2. 
   Shartnoma majburiyatini bajarilishi nisbiy miqdori ShMB_{n / m} .
   

miqdor quyidagicha hisoblanadi:

ShMB_{n / m}  (haqiqiy daraja) / (shartnomada ko’rsatilgan daraja) ·100
Bu nisbiy

3. 
   misol. To’qimachilik kombinati tikuvchilik fabrikasiga o’zaro tuzilgan shartnomaga ko’ra, birinchi yarim yillikda 120 ming m kv chit va 98 ming m kv shoyi yetkazib berishi kerak edi. Haqiqatda esa 130 ming m kv chit va 90 ming m kv shoyi yetkazib berildi.
   

Har bir mahsulot bo’yicha shartnoma majburiyati bajarilishi nisbiy miqdorini hisoblang.

Yechish.
Chit bo' yicha
ShMB_{n / m}
 ^{130 100}  108,33% 8,33 120

Shoyi bo' yicha ShMB_n/m

 ^{90 100}  91,84% 8,16.

98

Demak to’qimachilik kombinati o’z majburiyatlarini chit bo’yicha 8,33%ga oshirib bajargan, shoyi bo’yicha esa 8,16%ga bajarmagan.

3. 
   Dinamika nisbiy miqdori hodisaning vaqt bo’yicha o’zgarishini bildiradi va bazis hamda zanjirsimon usullarda hisoblanadi.
   

Bazis usulda hamma darajalar birinchi davr darajasi bilan taqqoslanadi, ikkinchi usulda esa har bir daraja o’zidan oldingi davr darajasi bilan taqqoslanadi.

4. 
   misol. Viloyatda yetishtirilgan bug’doy hosili haqida ma’lumotlar berilgan:
   

Yillar	2012	2013	2014
Yetishtirilgan bug’doy, ming tonna	57	56	60

Dinamika nisbiy miqdorini bazis va zanjirsimon usullarda hisoblang.

Yechish.

Bazis usul	Zanjirsimon usul
D^b  ^56100  98,25% . n.m 57 D^b  ^60100  105,26% n.m 57	D^z  ^56100  98,25% . n.m 57 D^z  ^60100  107,14% n.m 56

Demak, viloyat bo’yicha bug’doy yetishtirish 2013- yilda 2012-yilga nisbatan 1,75%ga pasaygan, 2014- yilda 2012- yilga nisbatan 5,26% o’sgan.

4. 
   Tuzilmaviy (struktura) nisbiy miqdorlar Т_n/m o’rganilayotgan to’plamning tuzilishini xarakterlaydi va quyidagicha hisoblanadi.
   

^Т_n/m ^ (to’plamdagi ayrim guruh ko’rsatkichi)/ (jami to’plam ko’rsatkichi) · 100

5. 
   misol. Respublika bo’yicha joriy yilning birinchi yarim yilligida tashkil etilgan 509,4 mingta yangi ish o’rinlaridan 350,1 mingtasi qishloq joylarga to’g’ri keladi.
   

Qishloq joylarga to’g’ri kelgan ish o’rinlarining umumiy to’plamdagi hissasini aniqlang.

Yechish.

Qishloqda yaratilgan ish o’rinlari hissasi quyidagicha topiladi:

^350,1 100  68,7%.

509,4

Demak, qishloq joylarda yaratilgan ish o’rinlarining umumiy to’plamdagi hissasi 68,7 foizni tashkil etadi.

5. 
   Koordinatsiya nisbiy miqdorlari K_n/m  to’plam bo’laklarini bir-biriga
   

bo’lgan nisbatini ifodalaydi.

6. 
   misol. Respublika aholisi yil boshida 27072,2 ming kishini tashkil etgan bo’lib, undan mehnatga layoqatli yoshdagi aholi 16101,9 ming kishi, mehnatga layoqatli yoshgacha bo’lgan aholi 9025,4 ming kishi va mehnatga layoqatli yoshdan katta aholi 1944,9 ming kishini tashkil etgan.
   

Mehnatga layoqatli yoshdagi aholining yuklanish koeffitsiyentini hisoblang.

Yechish.

K _yuklanishi  (mehnatga layoqatli yoshdan kichik aholi + mehnatga layoqatli yoshdan katta aholi)/(mehnatga

^{layoqatli yoshdagi aholi)}  ^{9025,4  1944,9}  0,6813.

16101,9

Demak, Respublika bo’yicha 100 ta mehnatga layoqatli yoshdagi aholiga 68 ta mehnatga layoqatli yoshdan kichik va mehnatga layoqatli yoshdan katta aholi to’g’ri kelar ekan.

6. 
   Intensivlik nisbiy miqdori hodisa va jarayonlarning tarqalish zichligini ifodalaydi.
   

7. 
   misol. Respublika aholisi yil boshida 28034,4 ming kishini tashkil etgan, hududi esa 447,7 ming km kv tashkil etgan bo’lsa, respublika aholisining zichligini hisoblang.
   

Yechish.

Respublika aholisining zichligi quyidagicha hisoblanadi:

^28034,4  62,6km.kv/ kishi

447,7

Demak, Respublika bo’yicha 1 km kv ga 62,6 kishi to’g’ri keladi.

7. 
   Taqqoslash nisbiy miqdorlari OHT_n/m bitta hodisaning turli ob’yektlar (hududlar) bo’yicha bir xil davrdagi qiyosiy xarakteristikasini ifodalaydi.
   

8. 
   misol. Joriy yilda “A” viloyat sanoat mahsuloti 2170,7 mlrd so’mni, “B”
   

viloyat sanoat mahsuloti 3155,8 mlrd so’mni tashkil etgan bo’lsa, taqqoslash nisbiy miqdorini aniqlang.

Yechish.

Taqqoslash nisbiy miqdori teng:

ÎHÒ
n/m

 ^3155,8  1,454

2170,7

yoki145,4%.

Demak joriy yilda “A” viloyat sanoat mahsuloti “B” viloyat sanoat mahsulotiga nisbatan 1,454 marta yoki 45,4% ga ko’p ishlab chiqarilgan.