Практикум по статистике. (2 издание). Тащкент изд. «Iqtisod-moliya»

Yechish.
Bahoning o’zgaruvchan tarkibli indeksini hisoblaymiz:

Demak, sentabr oyida olmaning o’rtacha bahosi avgust oyiga nisbatan 23,7% ga pasaygan.

Ma’lumki, olmaning o’rtacha bahosini pasayishiga olma bahosining o’zgarishi va har bozorning sotilgan olma umumiy miqdoridagi ulushining o’zgarishi ta’sir ko’rsatadi. Ushbu omillar ta’sirini baholash uchun o’zgarmas tarkibli va tarkibiy siljishlar ta’siri indekslari hisoblanadi.

Bahoning o’zgarmas tarkibli indeksi quyidagicha hisoblab chiqiladi:

Tarkibiy siljishlar ta’siri indeksi ham quyidagicha hisoblanadi:

Demak, sentabr oyida olmaning o’rtacha bahosi avgust oyiga nisbatan 23,7% shu jumladan bozorlar bo’yicha baho o’zgarishi hisobidan 22,4%, bozorlar ulushi o’zgarishi hisobidan 1,3% pasaygan.

Statistik indekslardan ko’rsatkichlarni territoriyalararo (hududlararo) taqqoslashda ham foydalaniladi.

5-misol. Quyidagi jadvalda ikki shahar dehqon bozorlarida sotilgan mahsulotlarning bahosi va miqdori to’g’risida ma’lumotlar keltirilgan:

Mahsulot turi	“A” shahar		“B” shahar
	Sotilgan miqdor,t	1kg bahosi, ming so’m	Sotilgan miqdor,t	1kg bahosi, ming so’m
Qaymoq Tvarog	4000 6000	2,0 1,8	5000 7000	1,8 1,5

Aniqlang:
1) baho va fizik hajmi territorial individual indekslarini (“A” shahar “B” shaharga nisbatan);
2) tovar aylanmasining fizik hajmi va baho territorial umumiy indekslarini.


Yechish.

1. 
   Baho territorial individual indeksi quyidagi formula bilan hisoblanadi:
   

Qaymoq uchun ;

Tvarog uchun .
Fizik hajm territorial individul indeksi quyidagicha hisoblanadi:

Qaymoq uchun: ;
Tvarog uchun

2. 
   Territorial fizik hajm umumiy indeksi quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
   

Formulaga asosan avval har bir tovarning o’rtacha bahosi aniqlab olinadi:

Qaymoqning o’rtacha bahosi:
ming so’m
Tvarogning o’rtacha bahosi:
ming so’m
Endi fizik hajm umumiy indeksini hisoblash mumkin:
yoki 83,1% (-16,9%)
Demak, “A” shaharda “B” shaharga nisbatan 16,9% kamroq mahsulot sotilgan.
Baho territorial umumiy indeksi quyidagi formula orqali hisoblanadi:
,
bu yerda; Q- ikkala shaharda sotilgan tovarlarning umumiy miqdori.

Bahoning territorial umumiy indeksi quyidagiga teng:

yoki 116% (+16%).
Tovarlarning baholari “A” shaharda “B” shaharga nisbatan 16 % yuqori bo’lgan.