Практикум по геодезии. М., Недра, 1983, 17-21 бетлар. Ишни бажариш учун қуйидагилар зарур

Карталарни варақ ўлчамлари ва номенклатураси

Карта масштаблари	Карта варағи рамкасининг ўлчами				Карта номенклатура белгиси
	Кенглик бўйича	Узоқлик бўйича
1:1 000 000 масштабдаги варақда
1:1 000 000	4°		6°		К-42
1:500 000	2°		3°		К-42-Г
1:300 000	1°20ў		2°		IX- K-42
1:200 000	40ў		1°		K-42-XX
1:100 000	20ў		30ў		K-42-102
1:100 000 масштабдаги варақда
1:50 000	10ў		15ў		K-42-102-Б
1:25 000	5ў		1ў30І		К-42-102-В-г
1:10 000	2ў30І		3ў45І		К-42-102-В-а-3

Геодезик масалаларни ечишда иш худуди жойлашган карта варағини танлаш зарурияти туғилади. Ушбу карта варағининг худудида жойлашган геодезик пунктнинг маълум геофафик координаталари қийматлари бўйича унинг номенклатурасини аниқлаш мумкин.
1-Масала: географик кенглиги φ=50º 17' 25"ва географик узоқлиги λ=71º 14' 10" бўлган геодезик пункт жойлашган 1:10000 масштабдаги карта варағининг бурчакли географик координаталари ва номенклатурасини аниқлаш зарур.
Масалани ечиш учун дастлаб пунктнинг координата қийматлари бўйича қаторнинг шимолий параллелини кенглиги ва колонна меридианининг шарқий узоқлиги топилади. Топилган кенглик ва узоқлик қийматлари бўйича 1:1 000 000 масштабдаги карта варағининг жойлашиш ўрнини аниқлашда қуйидаги формулалардан фойдаланиш мумкин
(1)
. (2)
Бунда m -колонна номери,
n-қатор номери.
Агар географик узоқликни қиймати 180°дан катта бўлса (1) формулани кўриниши қуйидагича бўлади:
(3)
Ушбу формулардан фойдаланишда φ, λ ларнинг фақат градус қийматлари олинади ва шу сабабли натижалар қийматига 31 ва 1 қўшилади.
1:1 000 000 масштабдаги карта Бизнинг мисол учун 1:1 000 000 масштабдаги карта варағи учун колонна номери , қатор номери эса бўлиб, лотин алвафитининг М харфига мос келади. Демак пункт жойлашган 1:1 000 000 масштабдаги карта варағини номенклатураси М-42 бўлади.
варағи томонлари кенглик бўйича фарқи тўлиқ 4ºга тенг ва геодезик пункт географик кенглиги φ=50º 17' 25" бўлгани учун карта варағини жанубий томони 48º 00', шимолий томони эса 52º 00' қийматга эга бўлади (5 -шакл)
Карта варағининг томонларини узоқлик бўйича фарқи 6ºга тенг ва пункт географик узоқлиги λ=71º 14' 10" бўлгани учун карта варағи томонлари ғарбда 66º 00', шарқда эса 72º 00' қийматга эга бўлади. 1:1000000 масштабдаги карта варағини 144та бўлакга бўлиб, томонларининг кенглиги бўйича 20' ва узоқлиги бўйича 30' ли 1:100 000 масштабдаги карта варағини ҳосил қиламиз (5-шакл). Геодезик пункт 1:100000 масштабдаги картани 71- варағига жойлашган. Ушбу карта номенклатураси М-42-71 деб белгиланади.
1
:1000000 масштабдаги карта варағини 144та бўлакга бўлиб, томонларининг кенглиги бўйича 20' ва узоқлиги бўйича 30' ли 1:100 000 масштабдаги карта варағини ҳосил қиламиз (5-шакл). Геодезик пункт 1:100000 масштабдаги картани 71- варағига жойлашган. Ушбу карта номенклатураси М-42-71 деб белгиланади.
1:100000 масштабдаги карта варағини 4та бўлакга бўлиб томонларининг кенглиги бўйича 10' ва узоқлиги бўйича 15' ли 1:50 000 масштабдаги карта варағини ҳосил қиламиз (6-шакл).
Геодезик пункт 1:100000 масштабдаги картани М-42-71-А номенклатурали А- варағига мос келади. Ушбу варақни 4та бўлакга бўлиб томонларининг кенглиги бўйича 5' ва узоқлиги бўйича 7' 30" ли 1:25 000 масштабдаги карта варағини ҳосил қиламиз (7-шакл). Геодезик пункт 1:25 000 масштабдаги картани М-42-71-А-б номенклатурали б- варағига мос келади.
1 :25000 масштабдаги картани 4та бўлакга бўлиб томонларининг кенглиги бўйича 2'30" ва узоқлиги бўйича 3' 45" ли 1:10 000 масштабдаги карта варағини ҳосил қиламиз (8-шакл). Геодезик пункт 1:10 000 масштабдаги картани 4- варағига мос келади.
Масалани жавоби - геодезик пункт 1:10 000 масштабдаги картани М-42-71-А-б-4 номенклатурали варағида жойлашган ва ушбу карта варағи қираларинг геграфик координаталари қуйидагича:
φ ₁=50⁰15’; φ ₂=50⁰ 17’30"
λ₁=71⁰11’15"; λ_2-=71⁰ 15’00˝.