|
“1990 yilning mart oyida Islom Karimov
o’sha paytdagi ittifoqdosh
respublikalar
rahbarlari orasida birinchi bo’lib Prezidentlikka saylandi. Moskva buni juda salbiy qabul qildi.
Gorbachyov ochiqdan-ochiq g’azablandi. Boshqa respublikalar rahbarlari esa, Karimovning
Prezidentlikka saylanganini qalban qo’llab-quvvatlasa-da, unga havas qilsa-da, televideniye va
minbarlarda Gorbachyovning “16 prezidenti bor davlat qanday davlat bo’ladi”, degan so’zlarini
qaytarish bilan band bo’ldilar. (Bu Gorbachyovning navbatdagi mantiqiy fikri edi yangidan paydo
60
bo’layotgan davlatlar ittifoqida 16 ta parlament raislari bo’lishi mumkin emishu, 16 ta Prezident
bo’lishi mumkin emas emish). Karimovdan qutulish uchun tazyiqning barcha yo’llaridan foydalanib
ko’rishdi. Gorbachyov uni o’taketgan amalparast deb aybladi. Bu vaqtda, men ishonamanki, Karimov
haqoratlangan va xo’rlangan O’zbekistonning obro’sini ko’tarish haqida o’ylardi. 1990 yilning 26
martida O’zbekiston Oliy Kengashi Prezidentlikni joriy etdi va meni shu lavozimga sayladi. Shundan
so’ng men Moskvaga
– SSSR Davlat Kengashi yig’ilishiga keldim. Gorbachyov meni O’zbekiston Prezidenti deya piching,
haqoratomuz so’zlar bilan kengash a‟zolariga tanishtirdi va tartibga solib qo’yishga va‟da berdi. Bu
yerda u prezidentlikni bekor qilishni nazarda tutdi. Men unga shunday javob berdim: “Agar suhbat
shunday davom etadigan bo’lsa, men Kengashni tashlab ketaman”. So’ng
Moskva har qanday yo’l bilan bo’lsa ham meni olib tashlashga urindi, ammo hech narsaga erisha
olmadi. Kuchlar endi boshqacha edi. Meni qo’llab-quvvatlagan xalq ham boshqacha fikrlay
boshlagandi”. Bu kurashda Karimov o’zi va xalqi uchun hamma narsaga tayyor yo’lboshchi
sifatida g’olib chiqdi”
(Leonid Levitin., Donald S. Karlayl. Islom Karimov
–
yangi O’zbekiston
Prezidenti. – T.: O’zbekiston, 1996. 11 bet.).
Mamlakatimizda prezidentlik institutining huquqiy asoslari shakllanishi va rivojlanishini
ikki davrga ajratib o’rganish maqsadga muvofiq.
Davlat hokimiyatining muhim subyekti sifatida Prezident lavozimining joriy etilishi, uning
davlat funksiyalaridan kelib chiqib o’z vazifalariga ega bo’lishi, davlat mexanizmida, xususan,
hokimiyat tarmoqlari tizimida o’z o’rni va rolini topishi hamda faoliyat yuritishining huquqiy
asoslarini shakllantirish bilan bog’liq birinchi galdagi islohotlar va o’zgarishlarni o’z ichiga olgan
dastlabki bosqich – 1990-2000 yillar mamlakatimiz, xalqimiz hayotida ulkan iz qoldirgan o’tish
davri, tom ma‘noda, tarixiy ahamiyatga ega bo’lgan davr bo’ldi.
O’zbekiston Respublikasining (keyingi o’rinlarda O’zbekiston Respublikasi) O’zbekiston
Respublikasi Prezidenti lavozimini ta‘sis etish hamda O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi
(Asosiy Qonuni)ga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish to’g’risidagi Qonuniga ko’ra, O’zbekiston
Respublikasining Prezidenti lavozimi demokratiya jarayonlarini yanada rivojlantirish, siyosiy
o’zgarishlarni chuqurlashtirish, konstitutsion tuzumni, fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va
xavfsizligini mustahkamlash, O’zbekiston Respublikasi davlat hokimiyati va boshqaruvi oliy
organlarining o’zaro aloqasini takomillashtirish maqsadida ta‘sis etildi. Qonunda fuqarolarning
huquqlari va erkinliklariga, Konstitutsiya va qonunlarga rioya etilishiga kafil bo’lish,
respublikaning suvereniteti, xavfsizligi va hududiy yaxlitligini muhofaza etish, milliy davlat
tuzilish masalalariga doir qarorlarni amalga oshirish yuzasidan zarur chora-tadbirlar ko’rish,
mamlakat ichkarisida va xalqaro tashkilotlarda respublika nomidan ish ko’rish, Oliy Kengashga
har yili respublikadagi holat hamda ichki va xalqaro hayotning eng muhim masalalari yuzasidan
ma‘ruzalar gaqdim etish, ayrim shaxslarni lavozimga tayinlash va ozod qilish bo’yicha vakolatlar,
respublika oliy hokimiyat va boshqaruv organlarining bahamjihat ishlashini ta‘minlash,
hukumatning qarorlari va farmoyishlari ijrosini to’xtatib qo’yish, qonunlarni imzolash, faxriy
unvonlar berish, faxriy yorliqlar bilan mukofotlash, respublika fuqaroligiga va siyosiy boshpana
berishga oid masalalarni hal etish, sudlar tomonidan hukm qilingan shaxslarni afv etish va
boshqalar Prezident vakolatlari sifatida qayd etildi.
O’zbekiston Respublikasi.da prezidentlik institutining vujudga kelishi mamlakatimiz milliy
davlatchiligining rivojlanishida mutlaqo yangi bosqichni boshlab berdi.
Xalqaro tajribadan ma‘lumki, jahonda prezidentlik institutining vujudga kelishi va
rivojlanishining yagona, universal modeli, sxemasi mavjud emas. Hatto, eng yaxshi deb topilgan
modelni ko’chirgan davlatlarda ham aslidagidek samara bermasligi mumkin. Buni AQSH
modelini olgan Lotin Amerikasi davlatlari misolida ham ko’rsa bo’ladi. Shuning uchun har bir
mamlakatda prezidentlik institutining vujudga kelishi, faoliyat yuritishi va rivojlanishiga bir qator
omillar o’z ta‘sirini o’tkazadi. Ularni shartli ravishda obyektiv va subyektiv omillarga ajratish
mumkin. Keng ma‘noda – ustuvor va asosiy obyektiv omillarga siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy,
madaniy, tor ma‘noda subyektiv omillarga ijtimoiy, siyosiy, huquqiy ong, aholining siyosiy-
huquqiy madaniyati kabilarni kiritish mumkin. Obyektiv omillarning negizini iqtisodiy va ijtimoiy
masalalar tashkil etadi. Shuning uchun ham mamlakatimizda Prezident Islom Karimov tomonidan
61
dunyoning biron-bir davlatida hali qo’llanilmagan yo’l tutildi. Ya‘ni, yurtimizda avval iqtisodni
yaxshilab, mustahkamlab, so’ng ijtimoiy, siyosiy, madaniy sohada demokratik islohotlar amalga
oshirilmoqda. Muayyan iqtisodiy yutuqlarga erishish yangi ijtimoiy-siyosiy, sotsial islohotlarni,
demokratik yangilanishlarni joriy etishga sharoit yaratmoqda. Chunki iqtisodiy islohotlar
fuqarolarning turmushi darajasini, farovonligini yaxshilaydi. Ayniqsa, fuqarolik jamiyatining
yadrosi bo’lgan xususiy mulk egalari safi va sifatining oshishi hayotga yangicha ko’z bilan
qarashga, mamlakat xayotini modernizatsiya qilishga imkon yaratadi.
Islohotlarning dastlabki bosqichida asosiy vakolatlar davlatning, eng avvalo, ijro etuvchi
hokimiyatning ixtiyorida bo’lishini taqozo etdi. O’zbekiston Respublikasi.ning Birinchi Prezidenti
Islom Karimov bu haqda shunday degandi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
