Politexnika instituti

moviy  rang
 
–
  mangu  osmon  va  musaffo  suv  ramzidir.  Yaxshilikni, 
donishmandlikni, shon-shuhratga sadoqatni bildiruvchi moviy rang Sharqda azaldan qadrlanadi, 
o’z vaqtida buyuk Amir Temur ham o’z bayrog’iga bu rangni tanlagan.
 
Oq rang 
– tinchlik va poklik timsolidir. Yosh mustaqil davlat o’z yo’lida baland
 
dovonlardan 
oshib o’tishi kerak. Bayrog’imizdagi oq rang yo’limizning musaffo va charog’on bo’lishi uchun 
yaxshi niyat ramzidir.
 
Qizil  yo’llar 
–
 
bu  har  bir  tirik  jonning  qon  tomirida  urib  turgan  hayotiy  kuch,  tiriklik
 
ramzidir.
 

---

41 
Yashil rang 
– serne‘mat va orombaxsh tabiat timsoli. Hozirgi vaqtda butun dunyoda atrof-
muhitni muhofaza qilish harakatlari keng yoyilmoqda, uning ramzi ham yashil rangdir.
 
Yarim  oy 
–  O‘zbekiston  xalqining  ko’p  asrlik  an‘analariga  muvofiq  keladi.  Yarim  oy  va
 
yulduzlar – musaffo osmonning va tinchlikning ramzlaridir.
 
Bayrog’imizda  12  yulduz  tasviri  bor,  bu  o’lkamizda  qadimdan  buyon  barkamollik, 
mukammallik timsoli hisoblanadi.
 
Darhaqiqat,  O’zbekiston  Respublikasining  Davlat  bayrog’i  to’g’risidagi  Qonunning  2-
moddasida  ko’rsatilganidek,  O’zbekiston  Respublikasining  Davlat  bayrog’i  O’zbekiston 
Respublikasi davlat suverenitetining ramzidir.
 
Mazkur  qonunning  3-moddasiga  binoan,  bayrog’imiz  xalqaro  munosabatlarda  O’zbekiston 
Respublikasining  timsoli  bo’ladi.  Binobarin,  bayrog’imiz  xalqaro  maydonda  O’zbekiston 
Respublikasi  delegatsiyalarining  xorijiy  mamlakatlarga  safari  chog’ida,  xalqaro  tashkilotlarda, 
konferensiyalarda, jahon ko’rgazmalarida, sport musobaqalarida ko’tarilib, yurtimizni ulug’laydi. 
O’zbekiston Respublikasining Davlat bayrog’i to’g’risidagi qonunida bayroq ko’tariladigan joylar 
va  uning  ko’tarilish  vaqtlari  aniq  va  ravshan  belgilab  qo’yilgan.  O’zbekiston  Respublikasining 
Davlat  bayrog’i  qonunda  belgilangan  tegishli  joylarda  doimiy  ravishda  ko’tarilgan  holda 
turadi.O’zbekiston  Respublikasining  Davlat  bayrog’i  unga  nisbatan  lozim  darajadagi  hurmat 
ta‘minlangan holda umummilliy bayramlar va tantanali tadbirlar vaqtida ko’tarilishi mumkin.
 
Qonun bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Davlat bayrog’ining tasviri tushirilgan belgilar: 
O’zbekiston  Respublikasi  Fuqaro  havo  kemalari  davlat  reyestri  yoki  O’zbekiston  Respublikasi 
Davlat havo kemalari reyestriga kiritilgan havo kemalariga, shuningdek, O’zbekiston Respublikasi 
Aviatsiya  ma‘muriyati  hisobida  turuvchi  eksperimental  havo  kemalariga;  qonun  hujjatlarida 
belgilangan  hollarda  avtomototransport  vositalari  va  ular  tirkamalarining  davlat  ro’yxatidan 
o’tkazish raqam belgilariga; O’zbekiston Respublikasining asosiy chegara belgisiga qo’yiladi.
 
O’zbekiston  Respublikasi  Davlat  bayrog’ining  tasviri  tushirilgan  belgilardan  O’zbekiston 
Respublikasiga  tegishlilikni  belgilash  maqsadida  predmetlarda,  o’quv-tarbiya  jarayonida, 
shuningdek,  O’zbekiston  Respublikasi  Davlat  mukofotlarining  elementi  sifatida  foydalanilishi 
mumkin.
 
Shuni  yodda  tutish  kerakki,  O’zbekiston  Respublikasi  Davlat  bayrog’ining  elementlarini 
nodavlat  tashkilotlari  hujjatlarining  rekvizitlari  yoki  reklama  materiallariga  kiritilishiga  yo’l 
qo’yilmaydi.  Shuningdek,  O’zbekiston  Respublikasi  Davlat  bayrog’ining  tasviri  tushirilgan 
belgilardan ishlab chiqarilayotgan yoki realizatsiya qilinayotgan tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) 
o’tkazish uchun tijorat maqsadlarida foydalanish mumkin emas. Ayni vaqtda, nodavlat notijorat 
tashkilotlarining ramzlari mamlakatimiz Davlat bayrog’iga o’xshash bo’lishi mumkin emas.
 
Qonunda  bayrog’imizning  qanday  shakl  va  ko’rinishda  bo’lishi  ham  aniq  ko’rsatilgan. 
Chunonchi,  qonunning  4-moddasiga  binoan,  O’zbekiston  Respublikasining  Davlat  bayrog’i  - 
bayroqning butun uzunligi bo’ylab o’tgan to’q moviy rang, oq rang va to’q yashil rangli uchta 
endan  tarkib  topgan  to’g’ri  to’rtburchak  shaklidagi  matodir.  Bayroqning  uzunligi  250  sm.ga, 
kengligi 125 sm.ga teng. Moviy rang, oq rang va yashil rangli enlarining kengligi bir xil. Har bir 
en 40 sm.ga teng. Bayroqning o’rtasidagi oq rangli enning chetlaridan kengligi 2,5 sm.ga teng qizil 
hoshiyalar o’tgan.
 
Bayroqning  yuqori  qismidagi  moviy  rangli  enning  yuz  tomoni  va  orqa  tomonida  dastaga 
yaqin  joyida  oq  rangli  yangi  oy  va  uning  yonida  o’n  ikkita  oq  rangdagi  besh  qirrali  yulduz 
tasvirlangan. Yangi oy va yulduzlarning tasviri moviy rangli yuqori enning o’rtasidan 70x30 sm.ga 
teng to’g’ri to’rtburchakka sig’adigan qilib joylashtirilgan. Yangi oy vertikal holatda do’ng tomoni 
dastaga  qaratilgan,  dastadan  20  sm  masofada  joylashtirilgan  bo’lib,  diametri  30  sm.li  doiraga 
sig’adi.
 
Yulduzlar  diametri  6  smli  doiraga  sig’adi.  Doiralar  orasidagi  masofa  6  sm.  Yulduzlar 
uzunasiga va tikkasiga quyidagi tartibda joylashadi: yuqori qatorda uchta, o’rta qatorda to’rtta va 
quyi  qatorda  beshta  yulduz.  Quyi  qatordagi  yulduzlar  yangi  oyning  pastki  uchidan  3,5  sm 
masofada joylashadi.
 

---

42 
Qonunda Davlat bayrog’ining qachon, qanday voqealar munosabati bilan, qay vaqtda, soat 
nechadan  nechagacha,  qanday  tartibda  ko’tarilishi  aniq  ko’rsatib  qo’yilgan.  Bunga  ko’ra, 
O’zbekiston Respublikasining Davlat bayrog’i bayram kunlarida Qoraqalpog’iston Respublikasi 
Vazirlar Kengashining, viloyatlar, tumanlar va shaharlar hokimlarining qarorlari bilan belgilangan 
markaziy ko’chalarda, maydonlarda, boshqa jamoat joylarida va obyektlarda soat 6 da ko’tariladi 
va soat 22 da tushirib qo’yiladi. Bayroq O’zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi, O’zbekiston 
Respublikasi  Oliy  Majlisi  Qonunchilik  palatasi  deputatlari,  Senati  a‘zolari,  xalq  deputatlari 
Kengashlarining  deputatlari  saylovi  yoki  referendum  kunlarida  –  ovoz  berish  o’tkazilayotgan 
binolar va xonalarda ovoz berish yoki referendum o’tkazish davrida ko’tarib qo’yiladi. U xorijiy 
davlatlar  davlat  va  hukumat  boshliqlarining,  boshqa  rasmiy  delegatsiyalarning  xalqaro  huquq 
normalariga,  diplomatik  protokol  qoidalariga,  shuningdek,  O’zbekiston  Respublikasida 
bo’lishining  tasdiqlangan  dasturiga  muvofiq,  transport  vositalarida,  vokzallarda,  aeroportlarda, 
yurish  yo’nalishi  bo’yicha  va  boshqa  tashrif  obyektlarida  xorijiy  davlatlar  davlat  va  hukumat 
boshliqlarining, boshqa rasmiy delegatsiyalarning tashrif buyurishidan 24 soat oldin ko’tariladi va 
ular jo’nab ketganidan keyin 24 soat mobaynida tushirib qo’yiladi.
 
O’zbekiston  Respublikasining  Davlat  bayrog’i  bilan  bir  vaqtda  boshqa  davlatning  bayrog’i 
ko’tarilsa, qonunga muvofiq, O’zbekiston Respublikasining Davlat bayrog’i (binoning old tomoniga 
qarab  turganda)  o’ng  tomondan,  boshqa  davlatning  bayrog’i  chap  tomondan  ko’tarilmog’i  kerak. 
O’zbekiston  Respublikasining  Davlat  bayrog’i  bilan  bir  vaqtda  Qoraqalpog’iston  Respublikasining 
Davlat bayrog’i ko’tarilganda, O’zbekiston Respublikasining Davlat bayrog’i (binoning old tomoniga 
qarab turganda) chap tomondan ko’tarilishi kerak.
 
O’zbekiston  Respublikasining  Davlat  bayrog’i  bilan  bir  vaqtda  bir  qancha  davlatlarning 
bayroqlari ko’tarilganida, O’zbekiston Respublikasining Davlat bayrog’i alohida, qolganlari esa 
o’zbek alfaviti bo’yicha ko’tariladi. O’zbekiston Respublikasining Davlat bayrog’i boshqa dav-
latlarning bayroqlari bilan bir xil balandlikda joylashtirilishi kerak.
 
O’zbekiston  Respublikasining  Davlat  bayrog’i  bilan  bir  vaqtda  Qoraqalpog’iston 
Respublikasining Davlat bayrog’i ko’tarilganda, Qoraqalpog’iston Respublikasi Davlat bayrog’i-ning 
o’lchami  O’zbekiston  Respublikasi  Davlat  bayrog’ining  o’lchamidan  katta  bo’lmasligi  kerak, 
O’zbekiston  Respublikasi  Davlat  bayrog’ining  ko’tarilish  balandligi  esa  Qoraqalpog’iston 
Respublikasi Davlat bayrog’ining ko’tarilish balandligidan past bo’lmasligi kerak.
 
O’zbekiston Respublikasining Davlat bayrog’i bilan bir vaqtda xorijiy davlatlar va (yoki) 
xalqaro  tashkilotlar  bayroqlari  ko’tarilganda  O’zbekiston  Respublikasining  Davlat  bayrog’i 
xalqaro huquq normalariga va diplomatik protokol qoidalariga muvofiq ko’tariladi. O’zbekiston 
Respublikasining Davlat bayrog’i xorijiy davlatlar va (yoki) xalqaro tashkilotlar bayroqlari bilan 
bir xil balandlikda joylashtirilishi hamda bir xil o’lchamga ega bo’lishi kerak.
 
O’zbekiston  Respublikasining  Davlat  bayrog’i  binolarning  asosiy  kirish  joyida  yoki  buning 
uchun maqbul bo’lgan boshqa joyda yoxud tegishli tutqichi bo’lgan dastada, yo bo’lmasa flagshtogda 
bayroqning dastasi binoning old tomoni bilan ko’pi bilan 45 gradusli burchak hosil qiladigan tarzda 
ko’tariladi. O’zbekiston Respublikasining Davlat bayrog’ini tayyorlash, saqlash va yo’q qilish tartibi 
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.
 
Ko’tarib  qo’yilgan  O’zbekiston  Respublikasi  Davlat  bayrog’ining  matosi  yer  sathidan 
kamida 2,5 metr balandlikda bo’lishi kerak. Motam munosabati bilan, O’zbekiston Respublikasi 
Prezidentining  Farmoniga  muvofiq,  O’zbekiston  Respublikasining  Davlat  bayrog’i  motamga 
moslab  ko’tariladi.  Bunday  hollarda  O’zbekiston  Respublikasi  Davlat  bayrog’i  dastasi  yoki 
flagshtokning yuqori uchiga bayroq enining 1/20 qismiga teng bo’lgan kenglikdagi qora tasma 
bog’lanadi,  tasmaning  ikki  uchi  bayroqning  butun  eni  uzunligida  osilib  turadi.  Bayroq  motam 
munosabati bilan flagshtokda ko’tarilgan taqdirda u flagshtok uzunligining 1/3 bo’lagicha tushirib 
qo’yiladi.
 
O’zbekiston  Respublikasining  fuqarolari,  shuningdek,  O’zbekistonda  turgan  boshqa 
shaxslar  O’zbekiston  Respublikasining  Davlat  bayrog’ini  hurmat  qilishlari  shart.  O’zbekiston 
Respublikasining  Davlat  bayrog’i  to’g’risidagi  qonun  hujjatlarini  buzganlikda  aybdor  shaxslar 
belgilangan tartibda javobgar bo’ladi. O’zbekiston Respublikasining Davlat bayrog’ini behurmat 
qilganlik O’zbekiston Respublikasi qonunlarida belgilangan tartibda jazolanadi.
 

---

43 
Mamlakatimizda  Konstitutsiya  va  qonun  bilan  o’rnatilgan  hamda  tasdiqlangan  davlat 
ramzlaridan  biri  –  uning  gerbidir.  Davlat  gerbi  davlat  mustaqilligining  ramziy  belgilaridan  biri 
hisoblanadi.  «Gerb»  so’zi  nemischa  «erbo»  so’zidan  olingan  bo’lib,  shohlar  va  hukmdorlarga 
davlat, sarhad, hudud va boshqa nasldan-naslga meros qoluvchi mulk belgisini anglatadi.
 
Bundan 2500 yil muqaddam Erondan Oltoyga qadar cho’zilgan sarhadlarda hukm surgan 
qadimgi turk hoqoni O’g’izxon davrida ham turkcha «tamg’a» so’zi aynan shu ma‘noni bildirar 
edi. XII asrning mashhur tarixchisi Rashiddin Hamadoniy «Tanlangan tarixlar» nomli kitobida 
shahodat berishicha, O’g’izxon o’z mol-mulkini o’g’illariga ulus sifatida kichik davlatlarga bo’lib 
berib,  in‘om  etgan.  Ushbu  davlatlar  xukmdorlari  ham  o’zlarining  xonlik  tamg’alariga  ega  edi. 
Ko’rinib  turibdiki,  «tamg’a»  so’zining  ma‘nosi  haqiqatan  ham  nemischa  «erbo»  so’zining 
ma‘nosiga to’la mos keladi.
 
Gerb – qaysi davlatga tegishli bo’lsa, o’sha davlatning tarixiy an‘analarini ifodalovchi ramziy 
ahamiyatga ega bo’lgan tasvirlar va narsalar yig’indisi.  O’zbekiston Respublikasining Davlat gerbi 
to’g’risida”gi qonun 1992 yil 2 iyulda O’zbekiston Respublikasining Oliy Kengashi tomonidan qabul 
qilingan. Unga 1999 yil 15 aprelda, 2003 yil 25 aprelda, 2004 yil 3 dekabrda va 2010 yil 24 dekabrda 
qabul qilingan qonunlarga muvofiq qo’shimchalar kiritilgan.
 
O’zbekiston  Respublikasining  Davlat  gerbi  davlatimizning  siyosiy,  milliy,  xo’jalik, 
jug’rofiy,  etnik  va  boshqa  o’ziga  xos  xususiyatlarini  hamda  boy  tarixiy  an‘analarini 
mujassamlashtirgan.  Shuningdek,  gerbimizda  O’zbekistonning  ijtimoiy  va  davlat  tuzilishi 
tamoyillari o’ziga xos tarzda ifoda etilgan. «O’zbekiston Respublikasi Davlat gerbi to’g’risida»gi 
qonunga binoan, O’zbekiston Respublikasining Davlat gerbi respublika davlat mustaqilligining 
ramzidir.
 
O’zbekiston Respublikasining Davlat gerbi quyidagi ko’rinishga ega: tog’lar, daryolar va 
so’l tomoni bug’doy boshoqlaridan, o’ng tomoni esa chanoqlari ochilgan g’o’za shoxlaridan iborat 
chambarga o’ralgan gullagan vodiy uzra quyosh zarrin nurlarini sochib turadi. Gerbning yuqori 
qismida  respublika  hurligining  ramzi  sifatida  sakkizburchak  tasvirlangan  bo’lib,  uning  ichki 
qismida  yarim  oy  va  yulduz  tasvirlangan.  Gerbning  markazida  baxt  va  erksevarlik  ramzi  – 
qanotlarini  yozgan  Humo  qushi  tasvirlangan.  Gerbning  pastki  qismida  respublika  Davlat 
bayrog’ini ifoda etuvchi chambar lentasining bandida «O`zbekiston» deb yozib qo’yilgan.
 
O’zbekiston Respublikasi Davlat gerbining rangli ko’rinishida: Humo qushi va daryolar – 
kumush  rangda;  quyosh,  boshoqlar,  paxta  chanoqlari  va  «O`zbekiston»  yozuvi  –  oltin  rangda, 
g’o’za shoxlari va barglari, tog’lar va vodiy – yashil rangda; chanoqlardagi paxta – oq rangda; 
lenta  –  O’zbekiston  Respublikasi  Davlat  bayrog’ining  ranglarini  aks  ettiruvchi  uch  xil  rangda; 
sakkizburchak – oltin zarhal bilan hoshiyalangan holda havo rangda; yarim oy va yulduzlar – oq 
rangda tasvirlangan.  Qonunda  O’zbekiston  Respublikasi  Davlat  gerbining  tasviri tushiriladigan 
obyektlar batafsil sanab ko’rsatilgan.
 
O’zbekiston  Respublikasi  Davlat  gerbining  tasviridan  O’zbekiston  Respublikasiga 
tegishlilikni  belgilash  maqsadida  predmetlarda,  o’quv-tarbiya  jarayonida,  shuningdek, 
O’zbekiston  Respublikasi  davlat  mukofotlarining  elementi  sifatida  foydalanish  mumkin.  Shuni 
yodda  tutish  lozimki,  O’zbekiston  Respublikasi  Davlat  gerbining  elementlarini  nodavlat 
tashkilotlari hujjatlarining rekvizitlari yoki reklama materiallariga kiritilishiga yo’l qo’yilmaydi.
 
O’zbekiston  Respublikasi  Davlat  gerbining  tasviri  tushirilgan  belgilardan  ishlab 
chiqarilayotgan  yoki  realizatsiya  qilinayotgan  tovarlarni  (ishlarni,  xizmatlarni)  o’tkazish  uchun 
tijorat  maqsadlarida  foydalanish  mumkin  emas.  Nodavlat  notijorat  tashkilotlarining  ramzlari 
O’zbekiston  Respublikasining  Davlat  gerbiga  o’xshash  bo’lishi  mumkin  emas.  O’zbekiston 
Respublikasining  fuqarolari,  shuningdek,  O’zbekistonda  turgan  boshqa  shaxslar  O’zbekiston 
Respublikasining  Davlat  gerbini  hurmat  qilishlari  shart.  O’zbekiston  Respublikasining  Davlat 
gerbi to’g’risidagi qonun hujjatlarini buzganlikda aybdor shaxslar belgilangan tartibda javobgar 
bo’ladi.  Shu  tariqa,  O’zbekistonning  davlat  gerbi  ham  davlat  mustaqilligining  ramzi  bo’lib, 
respublikaning rasmiy belgisi sifatida faqat qonunda ko’rsatilgan obyektlarga tushiriladi.
 
O’zbekistonning  Konstitutsiyaviy  tarzda  mustahkamlangan  Davlat  bayrog’i,  Davlat  gerbi 
bilan bir qatorda Davlat madhiyasi ham mavjud.
 

---

44 
Zero, dunyodagi har qanday mustaqil davlat o’z madhiyasiga ega. Umuman, madhiya haqida 
so’z ketar ekan, uning qachon, qayerdan kelib chiqqanligini va nima sababdan bo’lganligini bilib 
olish muhim. Madhiya – grekcha madhiya so’zidan olingan bo’lib, u dasturiy xarakterdagi she‘rni 
tantanali qo’shiq qilib tarannum etilishi ma‘nosida qo’llaniladi. Madhiyalarning bir necha turlari 
mavjud. Masalan, davlat, inqilob, harbiy, diniy va hokazo madhiyalar bor. Bularning ichida eng 
asosiysi  davlat  madhiyasi  hisoblanadi.  Davlat  madhiyalari  hozirgi  zamon  barcha  mustaqil 
davlatlarida mavjud bo’lib, u davlat bayrog’i va davlat gerbi bilan bir qatorda davlatning rasmiy 
tantanavor ramzi bo’lib hisoblanadi. Xuddi, shuningdek, O’zbekiston ham mustaqil davlat sifatida 
o’z davlat madhiyasiga ega.
 
O’zbekistonning  davlat  madhiyasi  uzoq  ijodiy  izlanishlar  natijasida  atoqli  shoir  Abdulla 
Oripov  tomonidan  yozilgan,  unga  san‘at  arbobi  Mutal  Burxonov  tomonidan  kuy  bastalangan. 
Dadil aytish mumkinki, madhiyamizda o’zbek xalqining shodiyona fikr-o’ylari va his-tuyg’ulari 
bekamu ko’st o’z ifodasini topdi. 1992 yil 10 dekabrda qabul qilingan «O’zbekiston Respublika-
sining  Davlat  madhiyasi  to’g’risida»gi  qonunga  binoan,  O’zbekiston  Respublikasining  Davlat 
madhiyasi  O’zbekiston  Respublikasi  davlat  suverenitetining  ramzidir.  O’zbekiston 
Respublikasining Davlat madhiyasiga zo’r ehtirom bilan qarash O’zbekiston Respublikasi har bir 
fuqarosining vatanparvarlik burchidir. O’zbekiston Respublikasining Davlat madhiyasi qonunda 
belgilangan vaqt va marosimlarda ijro etiladi.
 
O’zbekiston  Respublikasining  Davlat  madhiyasi  unga  nisbatan  lozim  darajadagi  hurmat 
ta‘minlangan  holda  umummilliy  bayramlar  va  tantanali  tadbirlar  vaqtida  ijro  etilishi  mumkin. 
O’zbekiston  Respublikasining  Davlat  madhiyasi  orkestr,  xor,  ham  orkestr-ham  xor  tomonidan 
yoki  o’zga  vokal  va  cholg’u  asboblari  bilan  ijro  etilishi  mumkin.  Bunda  ovoz  yozib  olish 
vositalaridan foydalanilishi mumkin.
 
O’zbekiston Respublikasining Davlat madhiyasi vokal hamda vokal-cholg’u asboblari bilan 
ijro  etilgan  taqdirda  to’liq  ijro  etiladi,  cholg’u  asboblarining  o’zida  ijro  etilgan  taqdirda  esa 
madhiya  qisman  ijro  etilishiga  yo’l  qo’yiladi  -  ashulaning  boshlanishi  va  naqorat  bir  martadan 
aytiladi.  O’zbekiston  Respublikasining  Davlat  madhiyasi  madhiyaning  ushbu  Qonun  bilan 
tasdiqlangan matni va musiqaviy tahririga aynan muvofiq holda ijro etilmog’i lozim.
 
O’zbekiston  Respublikasining  Davlat  madhiyasi  ko’pchilik  huzurida  ijro  etilganda,  agar 
qonun hujjatlarida boshqacha qoida belgilanmagan bo’lsa, hozir bo’lgan kishilar madhiyani tik 
turib  va  o’ng  qo’l  kaftini  ko’krakning  chap  tomoniga  qo’yib,  harbiy  yoki  davlatning  boshqa 
xizmatidagi maxsus kiyimdagi shaxslar esa qo’lini bosh kiyimiga qo’yib tinglaydi.
 
Agar O’zbekiston Respublikasi Davlat madhiyasining ijro etilishi O’zbekiston Respublikasi 
Davlat bayrog’ining ko’tarilishi bilan birgalikda amalga oshirilsa, hozir bo’lgan kishilar unga yuzi 
bilan buriladi.
 
Islom  Karimov  ta‘kidlaganidek,  «Davlatimiz  ramzlari  –  bayroq,  tamg’a,  madhiya 
O’zbekiston  xalqlarining  shon-sharafi,  g’ururi,  tarixiy  xotirasi  va  intilishlarini  o’zida 
mujassamlashtirdi. Mana shu ramzlarni e‘zozlash – o’zining qadr-qimmatini, o’z mamlakatiga va 
shaxsan o’ziga bo’lgan hurmatni mustahkamlash demakdir» (Karimov I.A. O’zbekiston: milliy 
istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T.1 – Toshkent: O’zbekiston, 1996.).
 
Milliy valyuta – so’mning muomalaga kiritilishi. Mustaqil, erkin davlatning asosiy belgisi, 
asl poydevori – milliy valutadir. O‘z valutasiga ega bo’lmagan davlat o’z manfaatlarini ko’zlab 
muslaqil  ravishda  moliya-kredit,  bank  siyosatini  yurita  olmaydi,  o’z  taqdirini,  tashkilotlar, 
xo’jaliklar va fuqarolar taqdirini belgilay olmaydi. Ichki bozorni naqd pul bilan ta‘minlash, pul 
chiqarish miqdori, uning xarid kuchi, kelajak istiqboli uchun sarmoya ajratish, kimga qarz berish 
va kimdan qarz olish, qarzni to’lash va undirib olish, foiz stavkalarini belgilash lcabi masalalarni 
mustaqil  hal  qila  olmaydi.  Pirovardida  bunday  davlat  boshqa  kuchli  davlatlar  ko’rsatmalariga 
qaram bo’lib qoladi, uni hech kim haqiqiy mustaqil davlat deb tan olmaydi. Shu boisdan milliy 
valutaga o’tish O‘zbekiston uchun oliy maqsad edi.
 
Biroq  milliy valutaga o’tish  oson ko’chmaydi,  yangi  valutani  muomalaga kiritish inqilob 
bilan teng.  Dunyo  tajribasi  ko’rsatadiki,  davlatlar  o’z  milliy  valutasiga  erishish  uchun  uzoq  va 
mashaqqatli yo’llar bosib o’tgan, bor qudratini safarbar etgan.
 

---

45 
O‘zbekistonda milliy valutani muomalaga kiritish uchun ham ma‘lum vaqt, tajriba kerak edi. 
Avvalo,  haqiqiy  mustaqil  iqtisodiyotga  erishish  lozim  edi.  Shu  boisdan  O‘zbekiston 
mustaqillikning dastlabki payti 1991-1993-yillarda sobiq Ittifoqdan meros qolgan 
rubl
 zonasida 
bo’lib turdi. Biroq sovetlardan keyingi makonda yalpi ichki mahsulot ishlab chiqarishning keskin 
pasayishi  natijasida  rublning  qadri  ham  shunga  mos  ravishda  tushib  bordi.  1993-yil  may  oyi 
boshlarida 800-900 rublning qadri 1 AQSH dollari darajasiga tushib ketgan edi. Shu yili Rossiyada 
oldingi rubl kursiga tenglashtirilgan yangi namunadagi rubl chiqarildi. Rossiya hukumati 1993-yil 
26-iyulda  O‘zbekiston  mutasaddi  vakillarini  Moskvaga  taklif  qilib,  birgalikda  rubl  zonasida 
bo’lamiz  deb  aytdi.  Keyinroq  Rossiya,  O‘zbekiston  va  Qozog’iston  rahbarlari  Moskvada 
uchrashib, rubl zonasini saqlashga, O‘zbekiston va Qozog’istonni 1993-yilgi yangi rubl namunasi 
bilan ta‘minlashga qaror qilindi.
 
Biroq,  amalda  boshqacha  yo’l  tutildi,  to’g’rirog’i  Rossiya  hukumati  bu  tadbirlardan  o’z 
manfaati  yo’lida  foydalanmoqchi  bo’ldi.  Rossiya  hukumati  O‘zbekiston  oldiga  o’z  shartlarini 
qo’ydi.  Birinchidan,  kerakli  rublni  davlatlararo qarz  sifatida,  keyinchalik  boylik  yoki  mahsulot 
bilan to’lash sharti qo’yildi. Ikkinchidan, rublni olishdan oldin uning 50 % miqdoridagi AQSH 
dollari  yoki  O‘zbekiston  oltinini  garovga  qo’yish  talab  qilindi.  Uchinchidan,  O‘zbekistonda 
muomalada bo’lgan 1961-1992-yilgi namunadagi pulni (rubl) yangi 1993-yil namunasidagi rublga 
uchga bir nisbati bilan almashtirish sharti qo’yildi. To’rtinchidan, birorta shart bajarilmay qolsa, 
tovon  puli  to’lash  majburiyati  belgilandi.  Beshinchidan,  O‘zbekiston  Markaziy  banki  Rossiya 
Markaziy bankiga hisobot berishi, ya‘ni tobe bo’lishi kerak edi.
 
O‘zbekiston  bunday  shartlarga  rozi  bo’lolmas  edi,  rozi  bo’lmadi  ham.  Shu  boisdan 
muomalaga yangi milliy valuta kiritish ishiga jiddiy kirishildi. O‘zbekiston rahbariyati „katta og’a 
ning  o’yinlariga qarshi oldindan chora-tadbirlar ko’rib  qo’ygan edi.  1992-yildayoq  muomalaga 
chiqarishga  mo’ljallangan  so’m-kupon  nusxalari  tayyorlab  qo’yilgan  edi.  Nihoyat,  1993-yil  1-
noyabrda  O’zbekistonda so’m-kupon muomalaga kiritildi, uning kursi oldin muomalada bo’lib 
kelgan rublga tenglashtirilgan edi. Shu yil noyabr oyi davomida aholi qo’lidagi rubl namunasidagi 
pullarini  jamg’arma  banklari  orqali  so’m-kuponga  almashtirish  ta‘minlandi.  So’m-kupon  joriy 
etilayotgan dastlabki paytlarda chetdan rubl oqib kelmoqda, degan mishmishlar ko’paydi. Bozorda 
narxlar osmonga chiqdi. Toshkent bozorlarida bir kg go’sht 25 ming so’m-kupongacha ko’tarildi. 
Hukumat buning oldini olish choralarini ko’rdi. Aholi ortiqcha tashvish, aziyat chekmadi, aksincha 
aholi,  iqtisodiyot  himoya  qilindi.  O‘zbekiston  rahbariyati  so’m-kuponlar  asosida  zarur  tajriba 
orttirdi, haqiqiy milliy valutani joriy qilish tadbirlarini ko’rdi.
 
1994-yil 16-iyundagi ,,O‘zbekiston Respublikasining milliy valutasini muomalaga kiritish 
to’g’risidagi Prezident farmoni va Yazirlar Mahkamasining qaroriga binoan  1994-yil 1-iyuldan 
boshlab  milliy  valuta  –  so’m  muomalaga  kiritildi.  1  so’m  kursi  1000  so’m-kuponga 
tenglashtirilgan holda joriy qilindi.
 
Milliy  valuta  –  so’m  O‘zbekiston  Respublikasi  Markaziy  bankining  qiymati 
1,3,5,10,25,50,100 so’m bo’lgan bank qog’oz pullari (banknotlar) holida muomalaga chiqarildi. 
Aholi  qo’lidagi  so’m-kuponlar  jamg’arma  banklari  orqali  1000  ga  1  qiymatda  almashtirildi. 
Keyinroq 200, 500, 2001 yilda 1 000, 2013 yilda 5 000, 2017 yilda 10 000 va 50 000, 2019 yilda 
100 000 so’mlik qog’oz pullari ham muomalaga kiritildi. Shuningdek, qiymati har xil miqdordagi 
tangalar ham naqd pul holida muomalaga chiqarildi.
 
Milliy valuta – milliy iftixor, davlat mustaqilligining ramzi, suveren davlatga xos belgidir.
 
Bu respublikaga tegishli umumiy boylik va mulkdir(I.Karimov. Asarlar. 3-jild, 331-bet.).
 
Milliy  valutaning  muomalaga  kiritilishi  mamlakatimiz  hayotida  muhim  voqea  bo’ldi. 
O‘zbekistonning xalqaro maydonda mavqeyi oshdi, o’zining pul-kredit, moliya siyosatini amalda 
mustaqil  yuritadigan  bo’ldi.  Bu  iqtisodiy  islohotlarni  yanada  chuqurlashtirish  uchun  qulay 
imkoniyat  yaratdi.  2003-yil  15-oktabrdan  boshlab,  so’m  qisman  konvertatsiyalanadigan  valuta 
maqomiga ko’tarildi.
 
  
2. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi – mustaqil davlatning asosiy 
qonuni.
  

---

46 
Konstitutsiya eng oliy qonun sifatida O’zbekistonning mustaqilligi va suveren huquqlarini 
mustahkamlash  va  amalda  ta‘minlashning  huquqiy  negizi  bo’lib  xizmat  qiluvchi  hujjat 
hisoblanadi.  Respublikaning  jamiyat  va  davlat  qurilishi,  uning  iqtisodiy  va  siyosiy  tizimining 
asosiy  tartib  -  qoidalari,  fuqarolarning  huquq,  erkinlik  va  burchlari,  davlat  hokimiyati  va 
boshqaruv idoralarining milliy davlat va ma‘muriy-hududiy tuzilishi, davlatning ichki va tashqi 
siyosati  masalalariga  oid  barcha  vazifalar  Konstitutsiyada  o’z  ifodasini  topgan.  Konstitutsiya 
O’zbekistonni mustaqil davlat maqomiga ega bo’lishiga qonuniy asos soldi. O’z ona vatanining 
mustaqil  davlat  bo’lishi  va  bunga  erishish  uchun  asrlar  davomida  iztirob  chekib,  muntazam 
kurashib kelgan O’zbekiston xalqi o’z maqsadiga erishdi, o’z davlatchiligiga o’zi ega bo’ldi.
 
Konstitutsiya – davlatning Asosiy Qonuni bo’lib, shaxs, jamiyat va davlat o’rtasida vujudga 
keladigan  eng  muhim  ijtimoiy  munosabatlarni  tartibga  soluvchi,  oliy  yuridik  maqomga  ega 
normativ-huquqiy hujjat hisoblanadi. Shu jihatdan Konstitutsiya o’z mazmun - mohiyatiga ko’ra 
jamiyat va davlatning rivojlanish qonuniyatlarini o’zida namoyon etadi.
 
O’zbekiston Oliy Kengashining 1990 yil 20 iyunda bo’lib o’tgan ikkinchi sessiyasida qabul 
qilingan  qaroriga  asosan,  respublika  Prezidenti  I.A.Karimov  raisligida  64  kishidan  iborat 
Konstitutsiya komissiyasi tuzildi. Komissiya tarkibiga davlat idoralari va jamoat tashkilotlarining 
taniqli  arboblari,  xalq  deputatlari,  fan  vakillari  kiritildi.  O’zbekiston  Respublikasi  Oliy 
Kengashining  1992  yil  2  iyulda  qabul  qilingan  qarori  bilan  Konstitutsiya  komissiyasi  tarkibi 
qisman o’zgardi.
 
Konstitutsiyaviy komissiyaning birinchi majlisi 1991 yil 21 aprelda Prezident I.A.Karimov 
raisligida bo’lib o’tdi.
 
O’zbekiston  Konstitutsiyasi  loyihasini  ishlab  chiqishga  oid  barcha  tayyorgarlik  ishlari 
muvofiqlashtirishini  ta‘minlash  maqsadida  Konstitutsiyaviy  komissiya  a‘zolari,  shuningdek, 
yetakchi olimlar va mutaxassislar ishtirokida 32 kishidan iborat ishchi guruhi tuzildi. O’zbekiston 
Konstitutsiyaviy nazorat komissiyasining raisi O’zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasining 
akademigi SH.Z.O’razayev guruh rahbari etib tasdiqlandi.
 
Reja  bo’yicha  1991  yil  avgust  oyida  Konstitutsiyaviy  komissiyaning  raisi  I.A.Karimov 
Konstitutsiyaviy  komissiyaning  yalpi  majlisida  O’zbekistonning  yangi  Konstitutsiyasi 
konsepsiyasining  loyihasi  to’g’risidagi  ma‘ruzasida  ishchi  guruh  oldiga  qo’yilgan  vazifalarni 
bajarishda  jahon  tajribasini  o’rganish  va  unga  amal  qilish,  boshqa  mamlakatlarning  inson 
huquqlari  borasida,  demokratiya  va  qonunchilik  sohasida  qo’lga  kiritilgan  yutuqlarini  hisobga 
olish, kishilar diliga yaqin va ularga tushunarli bo’lgan iboralar vositasida siyosiy va yuridik hujjat 
yaratishga harakat qilishni ta‘kidlab o’tdi.
 
Konstitutsiyaviy  komissiyaning  a‘zosi  akademik  SH.Z.O’razayev  quyidagilarni  qayd 
qilgan: Prezidentimiz shunday ham juda taqchil vaqtidan fursat ajratib, Konstitutsiya loyihasini 
tayyorlash bo’yicha tuzilgan ishchi guruhning a‘zolarini qabul qilar, loyihani qayta-qayta o’qib 
chiqar, uning matnini chuqur mushohada qilar va unga tuzatishlar kiritardi. Bu kishining g’oyat 
ajoyib tahlil qobiliyati, kelajakni oldindan ko’ra olishi, nozik his etish iste‘dodi bizni nihoyatda 
hayratga solardi. U mehnatga doimo tayyor, hamisha izlanishda, ishning mohiyatini tushunishga 
va  u  bo’yicha  eng  maqbul  qaror  chiqarishga  intilardi.  Konstitutsiyaviy  komissiyaning  raisi 
loyihaning har bir tafsilotiga e‘tibor berar, unga o’z qo’li bilan tuzatishlar va aniqliklar kiritardi, 
ishga  astoydil  yondashish,  ishbilarmonlik  va  bilimdonlik  namunasini  ko’rsatar  edi.  Prezident  – 
o’ziga  nisbatan  juda  talabchan  shaxs.  Ko’pincha,  nazarimizda  uning  bu  talabchanligi  o’ziga 
nisbatan shafqatsizlikka yaqinlashib ketardi. U yarim tungacha ishlar va ishning juda katta qismini 
o’z zimmasiga olardi.  Kunlar ketidan kunlar, shanba va yakshanba dam olish kunlari  ham shu 
tariqa o’tardi (Уразаев Ш.З. Как готовился проект Конститусии Республики Узбекистан // 
Народное слово, 1992, 26 декабрь.).
 
1991  yilning  noyabr  oyigacha  Konstitutsiya  loyihasining  158-moddadan  iborat  birinchi 
varianti tayyor bo’ldi. I.A.Karimov loyihaning bu varianti bilan tanishib chiqib, unga mazmuni, 
shakli va tahriri jihatdan jiddiy o’zgartishlar kiritdi. Loyihaning ikkinchi varianti 149-moddadan 
tashkil  topdi.  I.A.Karimovning  ko’rsatmasi  va  shaxsan  u  kishining  tahriri  bilan  loyihaning 

---

47 
uchinchi varianti 137-moddadan tashkil topdi. Matbuotda e‘lon qilish oldidan loyiha yana bir bor 
diqqat bilan o’rganib chiqilib, 127 moddaga keltirildi.
 
Loyiha matbuotda e‘lon qilinishidan oldin I.A.Karimov uni sinchiklab o’qib chiqdi, ba‘zi 
moddalarga o’zgartish kiritishi natijasida ular to’laroq mazmun, aniq ravshanlik kasb etib, yanada 
tushunarliroq  bo’ldi.  Konstitutsiyaviy  komissiyaning  qarori  bilan  loyiha  1992  yil  26  sentabrda 
umumxalq  muhokamasi  uchun  matbuotda  e‘lon  qilindi.  Muhokama  davomida  uning  asosiy 
bo’limlari, boblari va moddalari yuzasidan tegishli takliflar Konstitutsiyaviy komissiyaga kelib 
tushdi.  Respublika  matbuotining  o’zida  Konstitutsiya  loyihasiga  bag’ishlangan  yuzdan  ortiq 
materiallar e‘lon qilindi. Kelib tushgan takliflarning soni 6 mingtadan oshib ketdi.
 
Konstitutsiya loyihasi Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik 
Kengashi kabi nufuzli xalqaro tashkilotlar va AQSH, Buyuk Britaniya, Fransiya kabi demokratik 
davlatlar mutaxassislarining sinchkov ekspertizasidan o’tdi.
 
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining loyihasi 1992 yil 21 noyabrda yana bir bor 
matbuotda  e‘lon  qilindi.  Bundan  maqsad  fuqarolarni  Konstitutsiya  loyihasiga  kiritilgan 
o’zgartishlar va to’ldirishlar bilan tanishtirish va ularni hisobga olgan holda muhokamani davom 
ettirishdan  iborat  edi.  Loyihaning  yangi  nusxasi  e‘lon  qilinishi  bilan  yana  yangi  takliflar  kela 
boshladi.  Qoraqalpog’iston  Respublikasida  xalq  noiblari  ishtirokida  bo’lib  o’tgan  yig’ilishda 
loyiha bo’yicha ayrim istaklar bildirildi. Konstitutsiyaviy komissiyaga kelib tushgan ko’p sonli 
takliflar, mulohazalar, fikrlar har tomonlama o’rganilib, Konstitutsiya loyihasiga deyarli 80 yaqin 
o’zgartish, qo’shimcha va aniqliklar kiritildi.
 
Mustaqil  O’zbekiston  davlatining  Konstitutsiyasi  O’zbekiston  Respublikasi  XII  chaqiriq 
Oliy  Kengashining  XI  sessiyasida  1992  yil  8  dekabrda  qabul  qilindi.  U  oliy  maqomli  Qonun 
sifatida biz qurayotgan jamiyatning ravnaqi uchun, uning har bir a‘zosining kundalik turmushiga, 
faoliyatiga madad, muqaddas orzu - umidlarini ro’yobga chiqishi uchun ishonch bag’ishlaydi.
 
Islom  Karimov  ushbu  sessiyada  Konstitutsiyani  xalqchil  qomus  deb  atab,  uning  loyihasi 
ustida  taxminan  ikki  yil  davomida  ishlangani,  ikki  yarim  oy  mobaynida  umumxalq 
muhokamasidan  o’tganligi  va  shu  vaqt  mobaynida  u  xalqning  fikr  xazinasi  durdonalari  bilan 
boyitilganligini,  sayqal  topganligini  ta‘kidladi  (Karimov  I.A.  O’zbekiston:  milliy  mustaqillik, 
iqtisod, siyosat va mafkura. 1-jild. - T.: O’zbekiston, 1996. – 118 bet.).
 
Konstitutsiyamizning eng muhim mohiyati shundan iboratki, unda fuqarolar manfaatining 
ustunligi qonuniy ravishda mustahkamlangan va kafolatlangan, inson huquqlari, uning kamoloti 
uchun  zarur  bo’lgan  shaxsiy  daxlsizlik,  siyosiy  erkinlik,  ijtimoiy  va  iqtisodiy  imkoniyatlarga 
erishish uchun umid qilgan va intilgan umuminsoniy g’oyalar yo’lida erishilgan qoidalarni o’ziga 
singdirgan.
 
Konstitutsiyani ishlab chiqish, muhokama qilish va qabul qilish jarayoni I.A.Karimovning 
Konstitutsiya davlatni davlat, millatni millat sifatida dunyoga tanitadigan Qomusnoma bo’lganligi, 
u  xalqimizning  irodasini,  ruhiyatini,  ijtimoiy  ongi  va  madaniyatini  aks  ettirishi,  uning  xalqimiz 
tafakkuri  va  ijodining  mahsuli  ekanligi  haqidagi  xulosasining  to’g’riligi  va  asoslanganligini 
tasdiqlaydi (Karimov I.A. Buyuk kelajagimizning huquqiy kafolati. –T.: Sharq, 1993. 6-bet).
 
Mustaqil  davlatimiz  Konstitutsiyasi  asosida  respublikamizda  demokratik  huquqiy  jamiyat 
asoslari  faol  rivojlanmoqda.  Avvalgi  partiyaviy  yakkahokimlik  tizimining  illatlari  qat‘iyan 
tugatilib, ko’ppartiyaviylik, g’oyalar va fikrlar xilma-xilligiga yo’l ochildi. Yagona mafkuraning 
yakkahokimligiga  barham  berildi.  Umumbashariy  qadriyatlarning  ustuvorligi,  chinakam 
demokratiya, inson erkinliklari va huquqlarining butun dunyo tan olgan meyor va qoidalari tobora 
qaror topmoqda.
 
Konstitutsiyamiz  mamlakatimizning  mustaqillik  yillarida  siyosiy,  ijtimoiy-iqtisodiy 
taraqqiyot yo’lidagi barcha g’alabalarimizni ifodalovchi hamda kelajak yo’limizni ko’rsatuvchi 
muhim qonundir. I.A.Karimov ta‘kidlaganidek, Tom ma‘nodagi tarixiy bu sanani har safar bayram 
qilar  ekanmiz,  Konstitutsiyamiz  –  Asosiy  Qonunimiz  qabul  qilinishi  bilan  biz  O’zbekiston 
kelajagini,  yangidan  barpo  etilayotgan  davlatimizning  chuqur  mazmuni,  ma‘no  va  mohiyatini, 
siyosiy,  iqtisodiy,  gumanitar  va  ma‘naviy  taraqqiyotining,  yurtimiz  qiyofasini,  uning  xalqaro 
hamjamiyatdagi  o’rni  va  nufuzini  tubdan  o’zgartirib  yuborgan  mamlakatimizni  isloh  etish  va 

---

48 
modernizatsiya qilishning pirovard maqsadlarini aniq-ravshan belgilab olganimizni haqli ravishda 
yuksak baholaymiz (Karimov I.A. Bizning yo’limiz – demokratik islohotlarni chuqurlashtirish va 
modernizatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish yo’lidir. 20-jild. - T.: O’zbekiston, 2012.- 63- 
64  betlar.).  Konstitutsiyamiz  qabul  qilingandan  keyin  yigirma  yildan  ortiqroq  vaqt  mobaynida 
siyosiy,  ijtimoiy-iqtisodiy  va  madaniy  hayot  sohalarida  ulkan  va  jiddiy  ijobiy  o’zgarishlar  yuz 
berdi.
 
Konstitutsiyaga  o’zgartirish  kiritish  uchun  o’rnatilgan  tartib  boshqa  oddiy  qonunlarga 
o’zgartirish  kiritishdan  jiddiy  farq  qiladi.  Bu  jahon  qonunchilik  tajribasida  ham  o’rnatilgan 
tartibdir. Shunday ekan, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga o’zgartirish va qo’shimchalar 
kiritish  Konstitutsiyaning  127-moddasining  1-qismiga  muvofiq  quyidagicha  bayon  qilingan: 
O’zbekiston  Respublikasining  Konstitutsiyasiga  o’zgartirishlar  tegishincha  O’zbekiston 
Respublikasi  Oliy  Majlisining  Qonunchilik  palatasi  deputatlari  va  Senati  a‘zolari  umumiy 
sonining kamida uchdan ikki qismidan iborat ko’pchiligi tomonidan qabul qilingan qonun yoki 
O’zbekiston Respublikasining referendumi bilan kiritiladi.
 
Har qanday jamiyatda ijtimoiy munosabatlar rivojlanib borishi natijasida davlat va jamiyat 
hayotida muhim o’zgarishlar qilish zaruriyati vujudga keladi. 1993 yil 28 dekabrda birinchi bor 
Konstitutsiyaga  o’zgartish  va  qo’shimcha  kiritilgan  bo’lib,  O’zbekiston  Respublikasining 
Konstitutsiyasiga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish to’g’risidagi Qonunga asosan O’zbekiston 
Respublikasi Konstitutsiyasining 77-moddasi 1-qismi (O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi 150 
nafar deputatdan iborat)dagi 150 nafar deputatdan degan so’zlar deputatlardan degan so’z bilan 
almashtirildi.
 
O’zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasining  83-moddasiga  muvofiq,  O’zbekiston 
Respublikasi  Prezidenti  2000  yil  25  may  kuni  Oliy  Majlisning  ikkinchi  chaqiriq,  ikkinchi 
sessiyasida  doimiy  asosda  ishlaydigan  ikki  palatali  parlament  tizimiga  o’tish  va  2004  yilda 
bo’ladigan  saylovlarda  parlamentni  ikki  palatali  qilib  tashkil  etish  haqida  taklif  kiritdi.  Oliy 
Majlisning navbatdagi  sakkizinchi sessiyasida  bu  masalani  hal  etishning  dastlabki muhokamasi 
bo’lib,  2002  yil  4  aprelda  Referendum  yakunlari  hamda  davlat  hokimiyati  tashkil  etilishining 
asosiy prinsiplari to’g’risidagi Konstitutsiyaviy Qonun qabul qilindi.
 
Mazkur  Qonun  asosida  2003  yil  24  apreldagi  O’zbekiston  Respublikasining 
Konstitutsiyasiga  o’zgartish  va  qo’shimchalar  kiritish  to’g’risidagi  Qonunga  muvofiq 
Konstitutsiyaning XVIII, XIX, XX, XXIII boblariga o’zgartish va qo’shimchalar kiritildi.
 
Konstitutsiyaning O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi deb nomlangan XVIII bobi ilgari 
bir palatali parlamentga bag’ishlangan bo’lsa, endilikda mazkur bobda ikki palatali parlament  – 
O’zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisi  Qonunchilik  palatasi  (quyi  palata)  va  Senati  (yuqori 
palata)ga bag’ishlangan. Kiritilgan o’zgartish va qo’shimchalarga muvofiq Konstitutsiyaning 76-
moddasida  O’zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisi  oliy  davlat  vakillik  organi  bo’lib,  qonun 
chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi ikki palatadan - 
Qonunchilik palatasi (quyi palata) va Senatdan (yuqori palata) iborat. O’zbekiston Respublikasi 
Oliy  Majlisi  Qonunchilik  palatasi  va  Senati  vakolat  muddati  –  besh  yil,  degan  qoida  bilan 
mustahkamlandi.
 
Konstitutsiyaning  O’zbekiston  Respublikasi  Prezidentiga  bag’ishlangan  XIX  bobiga  ham 
o’zgartish kiritildi. Kiritilgan o’zgartishga muvofiq Konstitutsiyaning 89-moddasidan O’zbekiston 
Respublikasining  Prezidenti  Vazirlar  Mahkamasining  Raisi  hisoblanadi  degan  qoida  chiqarib 
tashlandi.
 
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining ayrim vakolatlari O’zbekiston Respublikasi Oliy 
Majlisi  yuqori  palatasi  Senatga  o’tkazildi.  Jumladan,  93-modda  6-bandiga  ko’ra,  O’zbekiston 
Respublikasi  Prezidenti  O’zbekiston  Respublikasi  chet  davlatlardagi  diplomatik  va  boshqa 
vakillarini tayinlash uchun nomzodlarni O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatiga taqdim 
etishi, shu moddaning 23-bandiga ko’ra esa, amnistiya to’g’risidagi hujjatlarni qabul qilish haqida 
O’zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisining  Senatiga  taqdimnoma  kiritishi  belgilandi.  Ilgari 
O’zbekiston  Respublikasi  chet  davlatlardagi  diplomatik  va  boshqa  vakillarini  tayinlash  va 
amnistiya to’g’risida hujjatlarni qabul qilish bevosita Prezident vakolatiga kiritilgan edi.
 

---

49 
Konstitutsiyaning  Vazirlar  Mahkamasiga  bag’ishlangan  XX  bobiga  kiritilgan  o’zgartish  va 
qo’shimchalarga  muvofiq,  ilgari  Konstitutsiyaning  98-moddasida  Vazirlar  Mahkamasi  tarkibini 
O’zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  tuzadi  va  u  Oliy  Majlis  tomonidan  tasdiqlanadi  degan  qoida 
mavjud  bo’lgan  bo’lsa,  kiritilgan  o’zgartishga  ko’ra,  98-moddaning  ikkinchi  qismida 
Vazirlar 
Mahkamasi tarkibi O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan shakllantiriladi. O’zbekiston 
Respublikasi  Bosh  vaziri  nomzodi  O’zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  taqdimiga  binoan 
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari tomonidan ko’rib chiqiladi va tasdiqlanadi. 
Vazirlar  Mahkamasining  a‘zolari  O’zbekiston  Respublikasi  Bosh  vaziri  taqdimiga  binoan 
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tasdiqlanadi, degan qoida belgilandi.
 
Shuningdek,  Konstitutsiyada  O’zbekiston  Respublikasi  Bosh  vaziri  vakolatlari 
kengaytirilib,  98-modda,  5-qismiga  O’zbekiston  Respublikasi  Bosh  vaziri  Vazirlar  Mahkamasi 
faoliyatini tashkil etadi va unga rahbarlik qiladi, uning samarali ishlashi uchun shaxsan javobgar 
bo’ladi,  Vazirlar  Mahkamasining  majlislariga  raislik  qiladi,  uning  qarorlarini  imzolaydi, 
O’zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  topshirig’iga  binoan  xalqaro  munosabatlarda 
O’zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasi  nomidan  ish  ko’radi,  O’zbekiston  Respublikasi 
qonunlarida,  O’zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  farmonlari,  qarorlari  va  farmoyishlarida 
nazarda  tutilgan  boshqa  vazifalarni  bajaradi,  6-qismiga  esa  O’zbekiston  Respublikasining 
Prezidenti  ushbu  Konstitutsiyaning  89-moddasi  va  93-moddasiga  asoslangan  holda  Vazirlar 
Mahkamasi  majlislarida  raislik  qilishga,  Vazirlar  Mahkamasi  vakolatiga  kiruvchi  masalalar 
yuzasidan qarorlar qabul qilishga, shuningdek, Vazirlar Mahkamasi qarorlari va farmoyishlarini, 
O’zbekiston Respublikasi Bosh vaziri farmoyishlarini bekor qilishga haqli degan qoidalar kiritildi.
 
Mazkur kiritilgan o’zgartish va qo’shimchalarga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Bosh 
vaziriga O’zbekiston Respublikasi Prezidentiga Vazirlar Mahkamasi a‘zolarini tasdiqlash uchun 
taqdim qilish vakolati berildi.
 
Konstitutsiyaning  saylov  tizimi  deb  nomlanadigan  XXIII  bobiga  ham  o’zgartish  va 
qo’shimchalar  kiritildi.  Ilgari  117-modda  2-qismidagi  O’zbekiston  Respublikasida  Prezident 
saylovi, hokimiyatning vakillik organlari saylovi umumiy, teng, to’g’ridan-to’g’ri saylov huquqi 
asosida  yashirin  ovoz  berish  yo’li  bilan  o’tkaziladi.  O’zbekiston  Respublikasining  18  yoshga 
to’lgan  fuqarolari  saylash  huquqiga  egadirlar  degan  qoida  o’rniga  O’zbekiston  Respublikasi 
Prezidenti  saylovi,  O’zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisining  Qonunchilik  palatasiga  hamda 
Qoraqalpog’iston  Respublikasi  Jo’qorg’i  Kengesiga,  viloyatlar,  tumanlar,  shaharlar  davlat 
hokimiyati  vakillik  organlariga  saylov  tegishincha  ularning  Konstitutsiyaviy  vakolat  muddati 
tugaydigan  yilda  –  dekabr  oyi  uchinchi  o’n  kunligining  birinchi  yakshanbasida  o’tkaziladi. 
Saylovlar umumiy, teng, to’g’ridan-to’g’ri saylov huquqi asosida yashirin ovoz berish yo’li bilan 
o’tkaziladi.  O’zbekiston  Respublikasining  18  yoshga  to’lgan  fuqarolari  saylash  huquqiga 
egadirlar, degan qoida kiritildi.
 
Shu  moddaning  3-qismi  O’zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisining  Senati  a‘zolari 
Qoraqalpog’iston  Respublikasi  Jo’qorg’i  Kengesiga,  viloyatlar,  tumanlar,  shaharlar  davlat 
hokimiyati vakillik organlari deputatlarining tegishincha qo’shma majlislarida mazkur deputatlar 
saylanganidan so’ng bir oy ichida ular orasidan yashirin ovoz berish yo’li bilan saylanadilar, degan 
qoida bilan to’ldirildi.
 
Shuningdek,  Konstitutsiyaning  6-bo’limiga  ham  o’zgartish  kiritildi.  O’zbekiston 
Respublikasi  Konstitutsiyasining  dastlabki  127-moddasi  O’zbekiston  Respublikasining 
Konstitutsiyasiga  o’zgartirishlar  O’zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisi  jami  deputatlarning 
uchdan ikki qismidan iborat ko’pchiligi tomonidan qabul qilingan qonunlar bilan kiritiladi, deb 
belgilangan edi.
 
Kiritilgan  o’zgartish  va  qo’shimchalardan  so’ng  mazkur  moddada  O’zbekiston 
Respublikasining  Konstitutsiyasiga  o’zgartirishlar  tegishincha  O’zbekiston  Respublikasi  Oliy 
Majlisining Qonunchilik palatasi deputatlari va Senati a‘zolari umumiy sonining kamida uchdan 
ikki  qismidan  iborat  ko’pchiligi  tomonidan  qabul  qilingan  qonun  yoki  O’zbekiston 
Respublikasining referendumi bilan kiritiladi, degan iboralar o’z ifodasini topdi.
 

---

50 
Shuningdek,  davlat  boshqaruvini  yanada  demokratlashtirish,  hokimiyatning  qonun 
chiqaruvchi,  ijro  etuvchi  tarmoqlari,  hukumat  va  mahalliy  davlat  hokimiyati  organlarining  ular 
zimmasiga Konstitutsiya bilan yuklatilgan vakolatlarni amalga oshirishdagi roli va mas‘uliyatini 
oshirish,  mamlakat  Prezidenti  vakolatlarini  aniq-ravshan  belgilash  hamda  huquqiy  meyorlar 
doirasida  cheklash,  shuningdek,  islohotlarni  amalga  oshirishda,  mamlakatni  yangilash  va 
modernizatsiya qilishda siyosiy partiyalarning roli hamda ta‘sirini kuchaytirish maqsadida 2007 
yil 11 aprelda O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining ayrim moddalariga (89-moddasiga, 
93-moddasining 15-bandiga, 102-moddasining ikkinchi qismiga) tuzatishlar kiritish to’g’risidagi 
Qonun  qabul  qilindi.  Mazkur  Qonun  2008  yil  1  yanvardan  e‘tiboran  kuchga  kirdi.  Kiritilgan 
tuzatishlarga  ko’ra,  O’zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasining  89-moddasi  O’zbekiston 
Respublikasining  Prezidenti  davlat  boshlig’idir  va  davlat  hokimiyati  organlarining  kelishilgan 
holda  faoliyat  yuritishini  hamda  hamkorligini  ta‘minlaydi  degan  tahrirda,  93-moddasining  15-
bandi viloyatlar hokimlarini hamda Toshkent shahar hokimini qonunga muvofiq tayinlaydi hamda 
lavozimidan  ozod  etadi  degan  tahrirda,  102-moddasining  2-qismi  Viloyat  va  Toshkent  shahar 
hokimi  O’zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  tomonidan  qonunga  muvofiq  tayinlanadi  hamda 
lavozimidan ozod etiladi degan tahrirda bayon etildi.
 
2008 yil 25 dekabrdagi Saylov to’g’risidagi qonun hujjatlari takomillashtirilishi munosabati 
bilan  O’zbekiston  Respublikasining  ayrim  qonunlariga  o’zgartish  va  qo’shimchalar  kiritish 
haqidagi  Qonun  bilan  O’zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasining  77-moddasining  birinchi 
qismi (O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi hududiy saylov okruglari 
bo’yicha ko’ppartiyaviylik asosida saylanadigan bir yuz yigirma deputatdan iborat)ga o’zgartish 
kiritildi. Ushbu Qonun 2009 yilning 1 iyulidan kuchga kirgan. Unga ko’ra, mazkur moddaning 
birinchi qismi O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi qonunga muvofiq 
saylanadigan bir yuz ellik deputatdan iborat, degan tahrirda bayon etildi.
 
O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimovning 2010 yil 12 noyabrdagi 
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo’shma majlisidagi 
Mamlakatimizda  demokratik  islohotlarni  yanada  chuqurlashtirish  va  fuqarolik  jamiyatini 
rivojlantirish Konsepsiyasi nomli ma‘ruzasida O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining bir 
qator  moddalariga  o’zgartishlar  kiritish  yuzasidan  bildirilgan  takliflar  alohida  o’rin  olgan. 
I.Karimov  tomonidan  qonunchilik  tashabbusi  tartibida  kiritilgan  mazkur  takliflar  2011  yil  18 
apreldagi  O’zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasining  ayrim  moddalariga  o’zgartish  va 
qo’shimchalar  kiritish  to’g’risida  (78,  80,  93,  96,  va  98-moddalariga)gi  Qonunda  o’z  ifodasini 
topgan. Qonunning asosiy maqsadi demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik 
jamiyatini  rivojlantirish,  davlat  hokimiyati  va  boshqaruvini  demokratlashtirish,  davlat 
hokimiyatining  uchta  subyekti:  davlat  boshlig’i  –  Prezident,  qonun  chiqaruvchi  va  ijro  etuvchi 
hokimiyatlar o’rtasidagi vakolatlarning yanada mutanosib taqsimlanishini ta‘minlash, shuningdek, 
sotsial-iqtisodiy,  ijtimoiy-siyosiy  islohotlarni  amalga  oshirishda,  mamlakatni  yangilash  va 
modernizatsiya qilishda siyosiy partiyalarning roli hamda ta‘sirini kuchaytirishdan iborat.
 
Bu borada O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 78-moddasi birinchi qismining 15-
bandiga  qo’shimcha  kiritilgan  bo’lib,  unga  ko’ra  Oliy  Majlis  palatalariga  mamlakat  ijtimoiy-
iqtisodiy  rivojlanishining  dolzarb  masalalari  yuzasidan  Bosh  vazirning  hisobotlarini  eshitish  va 
muhokama  qilish  huquqi  berilmoqda.  Mazkur  yangilik  mamlakatimiz  parlamentining  roli  va 
ta‘sirini  kuchaytirish  orqali  davlat  hokimiyati  tizimida  o’zaro  bir-birini  tiyish  va  muvozanat 
saqlash prinsipining yanada samarali amalga oshirilishini ta‘minlashda muhim o’rin tutadi.
 
O’zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasining  80-moddasi  6-bandiga  kiritilgan  normaga 
muvofiq,  O’zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisi  Senatiga  O’zbekiston  Respublikasi 
Prezidentining O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasi raisini tayinlash to’g’risidagi farmonini 
tasdiqlash  huquqi  berilmoqda.  Shunga  muvofiq  holda,  Konstitutsiyamiz  93-moddasining  12-
bandidagi  O’zbekiston  Respublikasi  Bosh  prokurori  va  degan  so’zlardan  keyin  uning 
o’rinbosarlari degan so’zlar chiqarilib, ularning o’rniga Hisob palatasi raisini degan so’zlar bilan 
to’ldirildi.
 

---

51 
O’zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  vakolatlari  mustahkamlangan  Konstitutsiyamizning 
93-moddasi  8-bandidan  ijro  etuvchi  hokimiyat  devonini  tuzadi  va  unga  rahbarlik  qiladi  degan 
so’zlarni chiqarish yuzasidan kiritilgan o’zgartish ham muhim ahamiyatga ega. Bugungi kunda 
Konstitutsiyamizning  89-moddasiga  ko’ra,  O’zbekiston  Respublikasining  Prezidenti  davlat 
boshlig’idir  va  davlat  hokimiyati  organlarining  kelishilgan  holda  faoliyat  yuritishini  hamda 
hamkorligini ta‘minlaydi. Shu nuqtai nazardan, Bosh vazirning Vazirlar Mahkamasi faoliyatini 
tashkil  etishi,  unga  rahbarlik  qilishi  va  uning  ishi  samaradorligi  uchun  shaxsan  javob  berishi, 
davlat  boshlig’i  bo’lgan  Prezident,  qonun  chiqaruvchi  va  ijro  etuvchi  hokimiyatlar  o’rtasidagi 
vakolatlarning yanada mutanosib taqsimlanishini ta‘minlash uchun zarur shart-sharoitlarni yuzaga 
keltirish asnosida ham Asosiy Qonunimizdan ushbu norma chiqarildi.
 
Kiritilgan  yana  bir  muhim  o’zgartish  O’zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasi  93-
moddasining  15-bandini  viloyatlar  hokimlarini  hamda  Toshkent  shahar  hokimini  qonunga 
muvofiq  tayinlaydi  hamda  lavozimidan  ozod  etadi  degan  so’zlardan  oldin  O’zbekiston 
Respublikasi  Bosh  vazirining  taqdimiga  binoan  degan  so’zlar  bilan  to’ldirish  borasida.  Ushbu 
normaning  kiritilishi,  avvalo,  davlat  boshqaruvini  yanada  liberallashtirish  bo’yicha  amalga 
oshirilayotgan izchil islohotlar bilan bog’liq.
 
Qonundan  o’rin  olgan  normalardan  biri  O’zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasi  93-
moddasining 16-bandini O’zbekiston Respublikasi Prezidenti O’zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasi  majlislarida  raislik  qilishga  haqli  degan  so’zlar  bilan  to’ldirishga  oid.  Kiritilgan 
mazkur  norma  davlat  boshlig’i  sifatida  mamlakat  Prezidentining  davlat  va  jamiyat  hayotining 
ijtimoiy-iqtisodiy  hamda  siyosiy  ahamiyatga  ega  masalalar  yuzasidan  o’tkaziladigan  Vazirlar 
Mahkamasi majlislarida ishtirok etish huquqini mustahkamlaydi. Zero, O’zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasining majlislari mamlakat ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy hayotining eng muhim 
masalalari  yuzasidan  o’tkaziladi.  Shuningdek,  davlat  boshqaruvining,  xo’jalik  va  ijtimoiy-
madaniy qurilishning eng muhim masalalari ham Vazirlar Mahkamasining majlislarida hal etiladi.
 
Qonunga muvofiq, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 96-moddasi yangi tahrirda 
bayon etildi. Unga ko’ra, O’zbekiston Respublikasining amaldagi Prezidenti o’z vazifalarini bajara 
olmaydigan  holatlarda  uning  vazifa  va  vakolatlari  vaqtincha  O’zbekiston  Respublikasi  Oliy 
Majlisi  Senati  Raisining  zimmasiga  yuklatiladi,  bunda  uch  oy  muddat  ichida,  O’zbekiston 
Respublikasi Prezidenti saylovi to’g’risidagi Qonunga to’liq muvofiq holda mamlakat Prezidenti 
saylovi o’tkaziladi. Ta‘kidlash joizki, mamlakat Prezidenti turli sabablarga ko’ra o’z vazifasini 
bajara  olmaydigan  vaziyat  yuzaga  kelgan  taqdirda  noaniqlikka,  ushbu  moddani  turlicha  talqin 
etishga yo’l qo’ymaslik maqsadida mazkur moddaning yangi tahriri berildi.
 
O’zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasining  98-moddasiga  kiritilgan  qo’shimchalarga 
muvofiq demokratik tartib-qoidalarga javob beradigan yangi Konstitutsiyaviy qoida joriy etildi. 
Unga ko’ra, O’zbekiston Respublikasi Bosh vaziri nomzodi O’zbekiston Respublikasi Oliy
 
Majlisining Qonunchilik palatasiga saylovda eng ko’p deputatlik o’rinlarini olgan siyosiy partiya 
yoki  teng  miqdordagi  eng  ko’p  deputatlik  o’rinlarini  qo’lga  kiritgan  bir  necha  siyosiy  partiya 
tomonidan  taklif  etiladi.  Ushbu  qo’shimchalarning  kiritilishi  tarixiy  ahamiyatga  ega  bo’lib, 
mamlakatimizda  demokratik  islohotlarni  yanada  rivojlantirish,  huquqiy  demokratik  davlat  va 
ochiq  fuqarolik  jamiyati  qurishda  yangi  bosqichning  boshlanishi  hisoblanadi.  Konstitutsiyaga 
kiritilgan  yana  bir  muhim  o’zgartirish  O’zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisiga  Bosh  vazirga 
nisbatan ishonchsizlik votumi bildirish huquqining berilishi bilan bog’liq. Xususan, O’zbekiston 
Respublikasi Konstitutsiyasining 98-moddasida belgilanishicha, O’zbekiston Respublikasi Bosh 
vaziri  va  O’zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisining  Qonunchilik  palatasi  o’rtasida  doimiy 
ziddiyatlar  kelib  chiqqan  taqdirda  Qonunchilik  palatasi  deputatlari  umumiy  sonining  kamida 
uchdan bir qismi tomonidan O’zbekiston Respublikasi Prezidenti nomiga rasman kiritilgan taklif 
bo’yicha  Bosh  vazirga  nisbatan  ishonchsizlik  votumi  bildirish  haqidagi  masala  O’zbekiston 
Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qo’shma majlisi muhokamasiga kiritiladi.
 
Bosh  vazirga  nisbatan  ishonchsizlik  votumi  tegishincha  O’zbekiston  Respublikasi  Oliy 
Majlisining Qonunchilik palatasi deputatlari va Senati a‟zolari umumiy sonining kamida uchdan 
ikki  qismi  ovoz  bergan  taqdirda  qabul  qilingan  hisoblanadi.  Bunday  holatda  O’zbekiston 

---

52 
Respublikasi Prezidenti Bosh vazirni lavozimidan ozod etish bo’yicha qaror qabul qiladi. Bunda 
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining butun tarkibi Bosh vazir bilan birga iste’foga 
chiqadi. Mazkur norma davlat hokimiyati tarmoqlari o’rtasidagi vakolatlarning yanada mutanosib 
taqsimlanishini  ta‘minlash  bilan  bir  qatorda,  davlat  ahamiyatiga  molik  muhim  masalalarni  hal 
qilishda  siyosiy  partiyalarning  rolini  yanada  kuchaytiradi  va  O’zbekiston  Respublikasi  Oliy 
Majlisining davlat hokimiyati organlari tizimidagi o’rnini ancha oshiradi.
 
2011 yil 12 dekabrdagi O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 90-moddasiga tuzatish 
kiritish  to’g’risidagi  Qonun  bilan  O’zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasining  90-moddasiga 
tuzatish kiritildi. Unga ko’ra, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Konstitutsiyaviy vakolat 
muddati yetti yildan besh yilga qisqartirildi.