Polimer materiallar

Kinetik  faktorlar.
  Erkin  radikapga  nisbatan  monomerning  aktivligi  qo‘sh 
bog’ yonidagi o‘rinbosar tabiati bilan belgilanadi. Bu olefinlar uchun ham, dienlar 
uchun  xam  xarakterlidir.  O‘rinbosarlar  ta’siri  elektron  (induktsion  va  sopryajenie 
yoki ta’sirni qo‘sh bog’ orqali uzatish effektlar) va sterik effektlar bilan belgilanadi. 
Сопряжения  yoki  ta’sirni  qo‘sh  bog‘  orqali  uzatish  effekta  π-bog’ining 
elektron  bulutini  o’rinbosarlar  tomonga  siljishini  keltirib  chiqarib,  qo‘sh  bog’ni 
qutblanishiga,  bo‘shashishiga  va  monomerni  reaktsion  faolligini  ortishiga  olib 
keladi.  Yo’naltirilgan  sopryajenie  qo‘sh  bog‘  bo’ylab  qutblanishni  engillashtiradi, 
masalan: 
 
Musbat  induktsion  effekt  metilen  guruxining  uglerodada  ortiqcha  elektron 
zichligini yuzaga keltiruvchi o‘rinbosarlarga - elektron donorlariga xosdir: 

---

 R - alkil, alkoksi gurux 
Manfiy  induktsion  effekt  elekttron  akseptorlari  bo’lgan  ‘’rinbosarlar  uchun 
xosdir.  Ortiqcha  elektron  zichlik  o’rinbosarga  bog’langan  uglerod  atomida  hosil 
bo’ladi. 
 
 X - nitrogrusha, galogen, karbonil gurux. 
Agar  monomer  molekulasida  bir  nechta  o’rinbosarlar  bo’lsa  sterik  faktorlar 
belgilovchi rol o’ynay boshlaydilar: o‘rinbosarni kiritilishi qo‘sh bog’ni to‘silishiga 
olib  kelib,  monomerni  reaktsion  faolligini  susayishini  keltirib  chiqaradi.  Bunda 
o’rinbosarlarni  soni,  joylashsh  xarakteri,  o’lchami  axamiyatga  ega.  Masalan, 
antratsen 
 
stirolga qaraganda reaksion foalligi kamroq. O‘rinbosarlar simmetrik joylashganda 
qo‘sh  bog’ni  qutblanishi  sodir  bo‘lmaydi,  ammo  o‘rinbosarlarni  to‘siq  (ekran) 
vazifasini  bajarishi  polimerlanishga  yo’l  qo‘ymaydi.  Aksincha  o’rinbosarlar 
nosimmetrik joylashganda qo‘sh bog‘ kuchli qutblanadi va bu turdagi monomerlar 
oson  polimerlanadilar.  Masalan  1,1  -  dixloretan  CH
2
  =  CC1
2
  oson  polimerlanadi, 
1,2-dixloretan Cl
2
C = CC1
2
 esa polimerlanmaydi.  
O‘rinbosarlarni  monomerni  polimerlanishiga  tasiri  dien  uglevodorodlarda 
yana ham murakkabroqdir (jadval)