План – конспект занятия по ознакомлению с окружающим

Harbiy demokratiya-
davlat ibtidoiy 
jamiyatga o'tishda qadimiy yunon jamiyatini 
tasvirlash uchun "Qadimgi jamiyat» ham 
tarixchi va antropolog Lyuis Morgan va 
Marks izlanish tomonidan qabul qilindi.
Huquq subyekti
-
 
qonunga binoan huquqqa 
ega boʻlish va zimmasiga yuridik 
majburiyatlar olish layoqatiga ega boʻlgan 
jismoniy yoki yuridik shaxs. 
Shu munosabat bilan, rus huquqshunos 
olimasi Ye. A. Lukasheva shunday deydi:
―Antik davrdagi qul ibtidoiy jamoaning
yovvoyi odamidan erkinroq. O‗rta 
asrlardagi krepostnoy esa, antik davr qulidan 
ko‗ra erkinroqdir. Burjua jamoati esa, 
jamiyatning barcha a‘zolariga formal
erkinlik uchun sharoitlar yaratib berdi‖ - 
deb aytib o`tgan. 
Inson huquqlariga oid g‗oyalar tarixiy
rivojining
uchta asosiy yo„nalishini
ajratib 
ko‗rsatish mumkin:

---

- 13 - 
Volume 1 Issue 05, May 2021
ISSN 218
ISSUE 9. SENTABR 
birinchisi
, urug‘, jamoa, davlatdan ajralib
chiqayotgan alohida shaxs sifatidagi,
huquqning mustaqil subyekti sifatidagi
inson g‗oyasining shakllanishi.
ikkinchisi
, qadimgi davrlarda va o‗rta
asrlarda o‗z huquqiy tizimining
rivojlanishi, qonunlarning mujassamlashuvi
va yuridik institutlarning qaror topishi.
uchinchisi
, huquqlar va qonunlarni 
universallik g‘oyasi, ularni barcha
odamlarga nisbatan beistisno qo‗llanish
g‗oyasining ishlab chiqilishi
1
. 
Senegallik huquqshunos K.Mayening
fikricha, ―Qadimgi davrlardagi inson 
huquqlari tizimi izlarini izlab topishga zo‗r 
berayotganda shuni yodda tutish kerakki,
ular nari borsa izlar, xolos, bundan ortiq
emas‖
2
. Vengriyalik akademik I.Sabo bu 
borada yanada keskinroq fikr aytadi: ―Inson 
huquqlari kelib chiqishini, inson
huquqlari mavjud bo‗lishini ta‘minlovchi 
asosiy shartlar, xususan, erkinlik va
tenglik g‗oyalaridan yiroq ijtimoiy 
tuzumlarga olib borib taqashga urinish xato
bo‗ladi
3
Inson huquqlari to‗g‗risidagi qoidalarning
qaror topishi hamda asta-sekin
universallashib borishi jarayonida ularning
ajralmas, tug‗ma xususiyatlari
1
Saidov A X . Inson huquqlari bo'yicha xalqaro huquq. Darslik. - Т.: 
Konsauditinform-Nashr, 2006. - B. 24
2
Mbaye K. Human Rights and Rights o f Peoples //International Law: 
Achievements and prospects. Yed.
By M Bedjaoui. Paris, UNESCO, 1992. - R. 1043
3
Szabo I. Historial Foundations o f Human Rights //The International 
Dimensions o f Human Rights. Paris,
UNESCO, 1982.- P . 12
to‗g‗risidagi tasavvurlari alohida rol
o‗ynadi. Ma‘lumki, bu g‗oyalarning 
yuzaga kelishi qadimgi davrlarga, aniqroq 
qilib aytganda, Qadimgi Yunoniston
huquqshunosligidagi tabiiy (ya‘ni, tug‗ma)
inson huquqlari g‗oyasiga borib taqaladi
4
. 
Aristotelning fikricha inson - ―siyosiy
mavjudot‖ hisoblanadi va u jamiyatdagina
o‗zining to‗liq taraqqiyotiga erishadi.
Siyosiy adolat, Aristotelning fikriga ko‗ra,
faqat erkin hamda teng odamlar o‗rtasida 
bo‗lishi mumkin va o ‗zida, hokimiyatning 
siyosiy hamda huquqiy shakllari bo‘lmagan
despotizmdan farqli ravishda, hukm
yuritishning siyosiy shakli tamoyilini
ifodalaydi. Shundan kelib chiqqan holda,
Aristotel uchun polis tashkilotini
bilmaydigan varvarlar va qullar - to‗liq
huquqqa ega bo‘lgan insonlar hisoblanadi. 
Aristotel, shuningdek, tabiiy huquq va
shartli huquq (ya‘ni, insonlar tomonidan
o‗rnatiladigan huquqini farqlaydi.
Uningcha, tabiiy huquq tabiatidan kelib
chiqib, insonlar tomonidan o‗rnatilmasa
ham mavjud bo‘ladigan huquq
hisoblanadi. Tabiiy huquq ham, shartli
huquq ham teng ravishda ―siyosiy
huquq‖, ya‘ni kishilik jamiyati botgan -
polis normasi hisoblanadi. Ular o‗rtasidagi
farq shundan iboratki, tabiiy huquq
hamma joyda bir xil hisoblanib, joy va 
vaqtning sharoitiga yoki insonlar 
tomonidan e‘tirof etilishiga bog`iq emas.
4
Tenekides G. L’action des Nations Unies centre la discrimination raciale // 
R.C.A.D.I., 1984.
V o l.1 6 8 .- P . 303

---

- 14 - 
Volume 1 Issue 05, May 2021
ISSN 218