План – конспект занятия по ознакомлению с окружающим

ISSUE 9. SENTABR 
kúyew bala menen úyine qaytıp, oyankamǵa 
barǵan 
bolǵay da
!‖ (Dushpan, 286-bet) 
Úybiy
qayaqtaǵını aytagórme. ―Shıqqan qız 
shiyden tısqarı‖- degen. Onnansha gáptiń 
bolajaǵın sóylesiń. (Dushpan, 195-bet) 
“Qoyagúr
elti sheshe,
aǵarǵan satadı‖- 
degen ne sumlıq dedi biziń apam dárriw. 
(Ashıq bolmaǵan kim bar, 463-bet) 
-
Haw...haw
... mına balanıń esi durıs pa! 
Erkek kisi de nashardı umıtama eken? 
―
Qaramaǵannıń qatını ketedi”
degendi 
bileseń be? (563-bet) 
Yoqoridagi dastlabki misolda personajning 
tilak bildirib xudodan so‘rashi keltirilgan 
bo‘lsa, keyingi misollarda ayollar nutqidagi 
his tuyg‘ularni anglatuvchi, fonetik 
o‘zgarishga uchragan so‘zlar, personajning 
hayratlanganligini namoyon etuvchi so‘zlar 
va maqollardan keng qo‘llanilgan.
Sen 
júwernemek
, qayqılıqtı qoy dedi, 
Payda quwar basqalardıń balları.
(Paydakúnem Ómirbay, 202-bet) 
Bu misolda esa ―júwernemek‖ so‘zi 
keltirilgan bo‘lib, u ko‘pincha yoshi katta 
ayollar nutqida ishlatiladi.
Ayollar nutqida hayratlanish, quvonch, hafa 
bo‘lish singari ruhiy-fiziologik holatlarni 
yaqqol aks ettiruvchi so‘zlar va ijobiy 
jozibador so‘zlar keng qo‘llaniladi. 
Jumlalarning fonetik o‘ziga xosliklarga 
uchrashi ham asosan ayollar nutqida sodir 
boladi. Shuningdek, har xil frazeologizmlar 
va xalq maqollari ham aynan ayollar nutqida 
ko‘p ishlatiladi. 
Gender munosabatlarning o‘zida har xil 
pragmatik xususiyatlar mavjud. Ya‘ni 
erkaklarning ham, ayollarning ham o‘ziga 
hos pragmatik olami bor. Shu bois, erkak va 
ayollarning gaplarida farq har doim sezilib 
turadi. Erkaklar muloqat jaroyonida xis-
tuyg‘uga boy jumlalarni ko‘p ishlatmaydi. 
Shuningdek, o‘z fikrlarini tasdiqlash 
maqsadida mashhur odamlarning fikrlaridan 
va buyurish ma‘nosidagi gaplardan 
foydalanishadi.
Quyidagi misollarda ham erkaklar nutqida 
qo‘llaniluvchi buyirish ma‘nosini 
anglatuvchi so‘zlar va ichkilik ichishga oid 
jumlalar keltirilgan. 
Lekin, ol ele seniń qolıńda? Doktorsań ǵo, 
oylan tap! Biraq, erten kesh boladı. Bunday 
máselede keshirim degen bolmaydı. (Aqıret 
uyqısı, 46-bet) 
-Má, miynetińizdi alıp ketiń!-dedi soń ilimiy 
jumıstı kúyew balasınıń aldına atıp urıp. –
Bul kim bolsa sol kirip shıǵıp kete beretuǵın 
alıp satarlıqtıń bazarı emes. Ilimniń tar-
tayǵaq soqpaqlarında seniń oksheń nıq tura 
almaydı. (Aqıret 
uyqısı, 49-bet). 
Óziń tuqım sepkeniń, 
Sonday bolar deppediń?! 
-Qaǵıp jiber júz gramm, 
Ishpeseń de kóp,- dediń (Sonday bolar 
deppediń, 252-bet) 
Pivo, araq... tabılǵanın tatamız, 
Dúnya maǵan aqpas jurtqa aqsa da. 
Hápte sayın bir qap shiyshe satamız, 
Sonda da bir jarımaymız aqshaǵa... 
(―Araqxordıń gápi‖,114-bet) 

---

- 130 - 
Volume 1 Issue 05, May 2021
ISSN 218