Pirometallurgiya jarayonlari nazariyasi o‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Shlaklarning nordonligi va asosligini topish
Amaliyotda shlaklar ikki guruhga bo‘linadi. Bular: nordon va asosli shlaklardir.
Nordon oksidlarning (SiO₂, TiO₂, Al₂O₃ va boshqalar) yig‘indisi 40% dan ortiq bo‘lgan shlaklar nordon shlaklar deyiladi. Asosli shlaklar guruhiga esa ana shu oksidlarning yig‘indisi 40% dan kamroq bo‘lgan shlaklar kiradi.
Metallurgiyada stexiometrik hisoblashlar nordonlik va asoslilik darajasi bilan tasvirlanadi. Nordonlik darajasi deganda, kremniy, aluminiy, fosfor, titan va boshqa nordon (kislotali) oksidlarga kiradigan birikmalardagi kislorodning gramm-atomlari yig‘indisini asosli oksidlarga kiradigan birikmalardagi kislorodning gramm-atomlari yig‘indisiga nisbati tushuniladi va quyidagi formula orqali aniqlanadi:
N_nordonlik = _{ }
Asoslilik darajasi ham xuddi shu usulda aniqlanadi. Faqat bunda aksincha, asosli oksidlardagi kislorodning gramm-atomlari yig‘indisini nordon oksidlardagi kislorodning gramm-atomlari yig‘indisiga bo‘linadi.
Shlaklarning nordonlik yoki asoslilik darajasini aniqlashning zarurligi shundaki, agar shlak fazasida nordonlik yoki asoslilik darajasi oshib ketsa pechning ichki devori – futerovkaga zarar yetadi. Chunki nordon yoki asosli muhitda shlak tarkibidagi ba’zi moddalar futerovkadagi moddalar bilan kimyoviy reaksiyaga kirishib uni yemiradi va natijada futerovka yorilib orasidan suyuq metall shiddat bilan sizib chiqadi. Qizib turgan suyuq metall suvdan ham oquvchanroq bo‘lib yo‘lida uchragan barcha narsalarni erita boshlaydi va ishlab chiqarishda halokatli oqibatlarni keltirib chiqaradi. Shuning uchun metallurgiyada shlak fazasini hosil qilish uchun rudaning mineralogik tarkibiga qarab turli xildagi flyuslar qo‘llaniladi. Masalan, ruda ohakli bo‘lsa, unga kvarsli flyuslar qo‘shiladi. Agar ruda kvarsli bo‘lsa, u holda, unga ohakli flyuslar qo‘shiladi. Shunday qilib, flyuslar metallurgiyada shlak qatlamini hosil bo‘lishini tezlashtiradigan moddalar sifatida ishlatiladi.