Pirometallurgiya jarayonlari nazariyasi o‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

2MeO → 2Me + O₂ + ΔH (ΔH = - Q) (3.6.1)
Bu yerda: ΔH – reaksiyaning entalpiyasi, kj/mol;
- Q – reaksiyada yutilgan issiqlik miqdori, kj.
Reaksiya vaqtida ajraladigan yoki yutiladigan issiqlik miqdori reaksiya uchun olingan moddalar va reaksiya mahsulotining zaxira energiyasiga bog‘liq. O‘zgarmas bosimda o‘lchangan bu nisbiy energiya miqdori entalpiya (H) deb ataladi. Entalpiyaning o‘zgarishi mollar sonini hisobga olib yoziladi. Reaksiyaning entalpiyasini topish uchun reaksiya mahsulotlari entalpiyasi yig‘indisidan reaksiya uchun olingan dastlabki moddalar entalpiyasi yig‘indisini ayiriladi:


ΔH = ΣΔH_reak.mah. – ΣΔH_dast.modda. (3.6.2)

Termokimyoviy reaksiyalarda bu qiymatlarni bilish muhimdir. Chunki bu ko‘rsatkichlar tufayli reaksiyaning ekzotermik yoki endotermik turga tegishli ekanligi aniqlanadi. Agar endotermik reaksiya turiga tegishli bo‘lsa, u holda haroratni oshirish talab etiladi. Bu ko‘rsatkichlar aniqlanishi kerakligining qulay tomoni shundaki, hech qanday tajriba o‘tkazmasdan turib nazariy jihatdan jarayonning berilgan haroratda borish-bormasligini aniqlashga erishiladi. Bu qiymatlar standart ma’lumotnomalarda keltirilgan.

2МеО = 2Ме + О₂ + ΔН ko‘rinishdagi reaksiya uchun umumiy holda ajralish reaksiyasi muvozanatining o‘zgarmas doimiyligi quyidagiga teng:
K = _{ } (3.6.3)
Agar Ме va МеО kondensatsiyalangan shaklda bo‘lsa:
К = Ро₂ (3.6.4)

Bu yerda: K – reaksiyaning muvozanat doimiysi;

P_O2 – reaksiya natijasida ajralib chiqqan kislorodning parsial bosimi;
a_Me – reaksiyadagi metallning faolligi;
a_MeO – reaksiyadagi metall oksidining faolligi.
Oksidlarning parchalanish jarayoni atrof-muhitdagi kislorodning parsial bosimiga bog‘liqdir. Gazlar aralashmasi ko‘rsatadigan umumiy bosimning biror gaz hissasiga to‘g‘ri keladigan qismi shu gazning parsial bosimi deb ataladi. Masalan, tarkibi 21% kislorod (O₂) va 79% azot (N₂) bo‘lgan havoning o‘rtacha bosimi bir atmosferaga (1 atm.) to‘g‘ri kelsa, uning tarkibidagi kislorodning parsial bosimi 0,21 atm.ga teng. Azotniki esa 0,79 atm.ga to‘g‘ri keladi. Parchalanish jarayoni oqib o‘tishi uchun reaksiya natijasida ajralib chiqayotgan kislorodning parsial bosimi atrof-muhitdagi kislorodning parsial bosimidan yuqoriroq bo‘lishi kerak. Shundan keyingina parchalanish jarayoni oqib o‘tishi mumkin.