Pedagogika va psixologiya fakulteti

Oiladagi ota-ona va bola nizolari
Sinxron faoliyatida oila o'rnatilgan aloqalar tufayli qandaydir muvozanatda bo'lgan tizimdir. Biroq, bu muvozanatning o'zi harakatchan, tirik, o'zgaruvchan va yangilanadi. Ijtimoiy vaziyatning o'zgarishi, oila yoki uning a'zolaridan birining rivojlanishi oila ichidagi munosabatlarning butun tizimini o'zgartirishga olib keladi va munosabatlarni o'rnatish uchun yangi imkoniyatlarning paydo bo'lishi uchun sharoit yaratadi, ba'zan diametrik ravishda qarama-qarshi bo'ladi.
Birgalikda muvaffaqiyatli hayot uning har bir ishtirokchisidan alohida qobiliyatlarni talab qiladi. Oiladagi har qanday o'zaro munosabatlar minimal umumiy fikrlarni, minimal rozilikni talab qiladi. Nikohda, boshqa har qanday kichik ijtimoiy guruhda bo'lgani kabi, asosiy narsa bor yangi shakl kooperativ deb atash mumkin bo'lgan xatti-harakatlar. Ushbu qo'shma faoliyat xilma-xildir, shuning uchun unga kiritilgan shaxs ma'lum qobiliyatlarga, ko'nikmalarga, qobiliyatlarga ega bo'lishi kerak.
Oiladagi barcha odamlar o'rtasidagi munosabatlar insoniy munosabatlar eng chuqur va eng bardoshli hisoblanadi. Ular munosabatlarning to'rtta asosiy turini o'z ichiga oladi: psixofiziologik, psixologik, ijtimoiy va madaniy. Psixofiziologik bu biologik qarindoshlik va jinsiy aloqa munosabatlari. Psixologik narsalarga ochiqlik, ishonch, bir-biriga g'amxo'rlik, o'zaro ma'naviy va hissiy yordam kiradi. Ijtimoiy munosabatlar oiladagi rollarni taqsimlash, moddiy qaramlikni, shuningdek, maqom munosabatlarini: hokimiyat, rahbarlik, bo'ysunish va boshqalarni o'z ichiga oladi. Madaniy munosabatlar bu oila ichidagi aloqalar va munosabatlarning o'ziga xos turi bo'lib, u erda shakllangan an'analar, urf-odatlar bilan bog'liq. bu oila paydo bo'lgan va mavjud bo'lgan o'ziga xos madaniyat. Ushbu murakkab munosabatlar tizimi bolalarning oilaviy tarbiyasiga ta'sir qiladi. Har bir turdagi munosabatlar doirasida ham kelishuv, ham kelishmovchilik bo'lishi mumkin, bu esa ta'limga ijobiy yoki salbiy ta'sir qiladi.
Farzand va ota-ona mojarolari hozirgi zamonda eng keng tarqalgan mojaro toifalaridan biridir. Ushbu turdagi nizolar hatto farovon oilalarda ham mavjud bo'lib, bolalar va ota-onalar o'rtasidagi munosabatlardagi ziddiyatdir.
Ota-onalar har bir yosh davrida bolalar muayyan nizolarga moyilligini bilishlari kerak. Avvalo, bu to'liq bo'lmagan oilada yoki ota-onalar o'rtasidagi normal munosabatlarda tarbiyalangan bolalarga tegishli. Barcha oila a'zolarining manfaatlarini e'tiborsiz qoldiradigan otaning despotizmi, ota-onalarning bir-biriga ma'naviy iliqligi yoki dushmanligi bolalarda nevrozlarning rivojlanishi uchun qulay shart-sharoitlarni yaratadi. Agar ota-onalar bolalarning o'ziga xos xarakterini kam baholasalar, konflikt nafaqat kuchayibgina qolmay, balki patokarakterologik reaktsiyalarning, nevrozlarning rivojlanishiga, urg'ulangan belgilar asosida psixopatik rivojlanishning shakllanishiga olib kelishi mumkin.
Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi nizolar o'zaro noto'g'ri sabablarga ko'ra ham bo'lishi mumkin. Ota-onalarning pedagogik qobiliyatsizligi, shafqatsiz, vahshiyona ta'lim usullari yoki bolalarning haddan tashqari buzilishi bolalar va ota-onalar o'rtasidagi to'liq o'zaro begonalashuvga, dushmanlikka olib kelishi mumkin.
Ko'pincha bolalarning hayotiy intilishlari oilada nizolarni keltirib chiqarishi mumkin va ota-onalarning asosli qayg'usi bolalarning o'qishga zarar etkazadigan bir tomonlama sevimli mashg'ulotlariga, chekish, ichish va giyohvand moddalarga zararli moyillik paydo bo'lishiga olib keladi. Garchi ota-onalar to'g'ri bo'lsa-da, ularning farzandlari ham ota-onalari to'g'ri emasligiga amin emaslar, lekin ular qanday yashashni yaxshiroq bilishadi. Ota-onalar uchun bolalarning intilishlari sabablarini tushunish, ularning dalillari va dalillariga etarlicha hurmat ko'rsatish, o'z dalillarini ishonchli tarzda ochib berish muhimdir.
Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi nizolar ayniqsa keng tarqalgan. Yoshlik. Gap shundaki, ushbu "o'tish davrida" tanada sezilarli fiziologik va psixologik o'zgarishlar ro'y beradi. Bu yoshdagi eng keng tarqalgan psixologik xususiyatlar hissiy beqarorlik, qarama-qarshi xususiyatlar va intilishlarning kombinatsiyasi.
O'zaro munosabatlarni tenglik, mustaqillik va ishonch asosida emas, balki o'zaro bo'ysunish asosida qurish ziddiyatga aylanadi. Ota-onalar juda uzoq va qaysarlik bilan o'smirni mustaqil qaror qabul qila olmaydigan va hatto kichik narsalarda ham ularga qaram bo'lgan mavjudot sifatida qabul qilishda davom etadilar. Bu to'xtashi bilan, mojaro fonga o'tadi, munosabatlar yanada yaqinroq va ishonchli bo'ladi.
Ota-onalar farzandlarini tarbiyalashga, ularning yordami bilan ba'zi umidlarini ro'yobga chiqarishga intilishlari va quyidagi tamoyilga asoslanishi: "Xo'sh, men qo'shiqchi bo'lmaganman, lekin men O‘g‘limni musiqachi qilib qo‘yaman!” Ko'pincha bu ota-onaning o'ziga xos fidokorona pozitsiyasi bilan birga keladi: ular aytadilar: men bola uchun yashayman va u xohlaydimi yoki yo'qmi, u uchun zarur deb hisoblagan hamma narsani qilaman. Bu odatda mojaroga olib keladi, chunki bola uni o'z maqsadlari va orzulari bo'lgan mustaqil shaxs sifatida ko'rmasligini, balki uni boshqa birovning hayotini yashashga majbur qilishga harakat qilishini juda yaxshi his qiladi. Tabiiyki, bu katta yoshli bolalarning noroziligiga sabab bo'ladi.
Bunday mojaro nafaqat ota-onalar o'z rejalari va orzularini amalga oshira olmagan oilalar uchun, balki kamdan-kam hollarda ota-onalar ko'p narsaga erishgan, jamiyatda muhim maqomga ega bo'lgan oilalar uchun xosdir. Bunday ota-onalar, odatda, bolaga katta umid bog'laydilar, u ularni "qo'lga olishini va quvib o'tishini" kutadi. Oilada tarbiyaviy maqsadlarga erishish uchun ota-onalar turli xil ta'sir vositalariga murojaat qilishadi: ular bolani rag'batlantiradilar va jazolaydilar, unga namuna bo'lishga intiladilar. Bola bilan birga bo'lgan ota-onani maqtash do'stona munosabatlar, odatda sovuq va befarq ota-onalardan olinganidan ko'ra samaraliroq. Rag'batlantirishdan oqilona foydalanish natijasida bolalarning shaxs sifatida rivojlanishini tezlashtirish, taqiqlash va jazolashdan ko'ra ko'proq muvaffaqiyatga erishish mumkin.
Oila tarbiyasi bu ma'lum fazilatlar va ko'nikmalarni shakllantirish uchun ota-onalar tomonidan amalga oshiriladigan maqsadli, ongli tarbiyaviy ta'sirlar. Tarbiyaviy ta'sirlar kuchaytirish mexanizmi asosida amalga oshiriladi kattalar to'g'ri deb hisoblaydigan xatti-harakatlarni rag'batlantirish va belgilangan qoidalarni buzganlik uchun jazolash, ota-onalar bolaning ongiga ma'lum me'yorlar tizimini kiritadilar, unga rioya qilish asta-sekin odat va ichki ehtiyojga aylanadi. bola; identifikatsiya mexanizmi bola ota-onalarga taqlid qiladi, ularning namunasiga e'tibor beradi, bir xil bo'lishga harakat qiladi.
Ota-onalar tomonidan olib boriladigan ongli, maqsadli tarbiyadan tashqari, butun oila muhiti, oilaviy sharoit bolaga ta'sir qiladi: ijtimoiy mavqei, kasbi, moddiy darajasi, ta'lim darajasi, oila a'zolarining qadriyat yo'nalishlari.
Shuning uchun har qanday deformatsiya ota-ona oilasi oila ichidagi ziddiyatli vaziyatlarga olib keladi. Shunday qilib, ziddiyatli vaziyatda oila a'zolarining haqiqiy ehtiyojlari bloklanishi mumkin, bu esa, o'z navbatida, ulardan birida ko'pincha bolada alomat paydo bo'lishiga olib kelishi mumkin. Ikkinchisi, oila a'zolari o'rtasidagi eski, o'rnatilgan munosabatlarni saqlab qolishga imkon beruvchi simptomning tashuvchisiga aylanadi.
Ota-onalar va farzandlar o‘rtasidagi nizolar kelishmovchiliklar uchun zamin bo‘lib quyidagilar xizmat qiladi:
1. Dunyoqarashlar orasidagi mavjud farqni hisobga olinmasligi;
2. Yoshlarning bo‘sh vaqtini mustaqil tashkil etishi, do‘stlar tanlashdagi mustaqilligi, hissiyot sohasidagi mustaqilligi, modaga, bugungi kun talabiga mos kiyinishi, kasb tanlashdagi mustaqilligi, umr yo‘ldoshi tanlashda mustaqillik uchun ota-onalari bilan ba’zan kurash olib borishning xush kelmasligi;
3. Ota-onalar ichkilikka ruju qo‘yishi yoki or-nomusni yig‘ishtirib qo‘yib, buzuqchilik qilishi;
4. Ba’zi bolalarni mehnat qilishga o‘rgatilmaganligi va buning oqibatida yengilelpi hayot kechirishga o‘rganib qolishi;
5. Ayrim yoshlarning farzandlik burchini unutib qo‘yishi va hokazo.
6. Ota-onalarning psixologik-pedagogik bilim saviyalari yetarli darajada emasligi natijasida yuzaga keladigan kelishmovchiliklar.
Ota-onalar va bolalar munosabatiga oid yuqoridagi kabi kamchiliklar natijasida oiladan halovat yo‘qoladi, o‘rtaga sovuqchilik tushadi. Farzandlik burchini bajarmaslik u yoqda tursin, hatto ichib kelib, ota-onasiga qo‘l ko‘taradigan farzandlar, ota-onasini sharmanda qilayotgan suyuqoyoq faxshparastlar borligiga nima deysiz?
Ba’zi ota-onalar bolalarda 3, 6, 13, 14 yoshlarda muqarrar ravishda bo‘lib o‘tadigan krizislarni bilmaydilar. Bu yosh bosqichlarida bola ruhiyatida yangi psixologik qo‘shilmalar yuzaga keladi. Bu esa ularning kattalar, jumladan, otaonalar bilan bo‘lgan munosabatlarida ko‘zga tashlanadi. Buni sezmagan ba’zi otaonalar «bolam nihoyatda qaysar, quloqsiz bo‘lib qoldi», deb o‘ylaydilar va shikoyat qilishga tushadilar. Bunga qarshi o‘zlaricha chora-tadbirlar belgilashlari natijasida ota-ona va bola bir-birlarini tushunolmay qoladilar. Bolaning otaonadan bezish hollari kuzatiladi.
Onalik psixologiyasiga nisbatan kam o‘rganilgan soha. Otalar xulqini o‘rganish shuni ko‘rsatdiki, ular ham g‘amxo‘rlik va samimiylik jihatidan ayollardan kam emas, kerak bo'lsa, ulardan ham mehribon bo‘lishlari mumkin. Dastlab ota ham, ona ham bolaga nisbatan bir xil mehribonlik timsolida namoyon bo'lgani uchun, ular o'rtasidagi farqni chaqaloq deyarli his etmaydi. Bir yoshga to‘lgach, bola otasini alohida mustaqil shaxs sifatida idrok eta boshlaydi, o'zaro munosabatlar triada shakliga o‘tadi. Otasi va onasining o'zaro munosabatlarini kuzatib, bola tobora ayrim alohida olingan mustaqil, distansion munosabatlarning ma’nosini tushuna boradi.