|
10
PEDAGOGIKADA SHAXS TUSHUNCHASI VA UNGA TA’SIR QILUVCHI OMILLAR
Normetova Odila Ruzmatovna
Xorazm viloyati, Shovot tumani
14-son umumiy o‘rta ta’lim
maktabining ingliz tili fani o‘qituvchisi
Telefon raqami: 99899-779-75-15
Annotatsiya:
Ushbu maqola shaxs va uning faoliyati haqida .Shaxs tushunchasi pedagogika
fanining asosiy mavzularidan biri bo‘lib,uning rivojlanishi va takomillashishi haqida turlicha
fikrlar bayon qilingan.
Kalit so‘zlar:
Pedagog, individ, shaxs, biogenetik omil, sotsiogenetik omil.
boshqa fanlar singari pedagogika ham uzoq tarixga ega. Vatani Qadimgi Yunoniston bo‘lgan
pedagogika faniga qadim zamonlardan beri qiziqib kelishmoqda. Lug‘aviy ma’nosi –‘‘ bola
yetaklovchi”, “bola o‘rgatuvchi “bo‘lgan pedagogika fani hozirda juda taraqqiy etgan. chunki
shaxs ya’ni bola tarbiyasi bilan shug‘ullanuvchi kasb egalari pedagog deb ataladi. O‘zim ham
bir pedagog sifatida shu sohada faoliyat olib boryapman. Pedagogika fanining asosini ham aynan
shaxs tushunchasi, uning rivojlanishi va faoliyati tashkil qiladi.
Odam bolasi tug‘ilganida individ deyiladi, odamlar qurshovida,ma’lum jamiyatda yashay
boshlaydi. Jamiyatda rivojlanuvchi, til yordamida boshqa odamlar bilan munosabatga kirishuvchi
odam shaxsga – voqelikni biluvchi va uni o‘zgartiruvchi sub’yektga aylanadi. Odam boshqa
kishilar bilan munosabatlardagina shaxs bo‘lib shakllana boshlaydi. demak, shaxs kishilik
jamiyatida yashaydigan, faoliyatni biror turi bilan shug‘ullanadigan, til orqali boshqalar bilan
muloqot qiladigan ongi yuksak rivojlangan komil insondir.
Mustaqillikka erishgan ilk kunlardanoq yosh avlod tarbiyasiga, komil shaxs tarbiyalash
masalasiga ustuvor vazifa deb qaralmoqda.”kadrlar tayyorlash “milliy dasturi va Ta’lim to‘grisidagi
qonunlarda ham bu o‘z aksini topgan. Vatanimizda har bir yosh avlodning o‘sib- unishi, kamol
topishi va chinakam shaxs bo‘llib yetishishi uchun barcha imkoniyatlar yaratilgan. Yaratilayotgan
imkoniyatlar, shart- sharoitlar va yuksak e’tibor bugungi o‘qituvchilar, pedagoglarga yanada
kuchli mas’uliyat yuklaydi. Yosh avlod tarbiyasidek murakkab va mas’uliyatli vazifani sidqidildan
bajarishga undaydi.
bizning ota- bobolarimiz azaldan farzand tarbiyasiga juda jiddiy qarashgan. Qadimiy asarlar
bo‘lgan “Qutadg‘u bilig” va “Devonu lug‘otit turk” asarlarida ham, muqaddas kitobimiz bo‘lmish
“Avesto”da ham bu masalaga oid fikrlar yozib qoldirilgan. Abu Ali ibn Sino esa farzand tarbiyasini
ona qornidayoq boshlash kerak deydi. bolaning rivojlanishi, o‘sishi va psixik taraqqiy etishi turli
yosh davrlarida turlicha bo‘ladi. Aniqroq aytadigan bo‘lsam, bolaning boqchadan boshlab to
maktabni tugatib, balog‘atga yetgunga qadar bo‘lgan vaqt ta’lim va tarbiya jarayoni bilan uzviy
bog‘liq. bizning ta’lim tizimimiz boshqa mamlakatlar ta’lim tizimidan bir jihati bilan ajralib
turadiki, bu ham bo‘lsa ta’lim tarbiya bilan birga olib boriladi. ko‘pgina davlatlarda bolalar faqat
o‘qitiladi, tarbiyasiga o‘qituvchi mas’ul emas(ya’ni qanday kiyinadi, o‘zini qanday tutadi, bolaning
xulq- atvori nazorat qilinmaydi). bizda o‘qituvchilik kasbi shunisi bilan ham ma’suliyatli va
murakkabdir. Shu o‘rinda, mutafakkir bobomiz Abdulla Avloniyning quyidagi purma’no so‘zlarini
eslash kifoya: ”Tarbiya biz uchun yo hayot- yo mamot, yo, najot-yo halokat, yo saodat - yo falokat
masalasidir”.
bolaning shaxs sifatida kamol topishida ko‘pgina omillar muhim rol o‘ynaydi. ko‘pchilik
olimlar, jumladan J.Lokk, avstriyalik psixiatr Z.freyd fikricha,shaxs asosan ikki xil omil ta’sirida
shakllanadi. birinchisi biogenetik yo‘nalish ya’ni odamning irsiyati, nasl –nasabi hisoblanadi.
Unga ko‘ra, bola ona qornidayoq o‘z irsiyatiga xos xususiyatlarni o‘zlashtiradi, tug‘ilganidan
keyin shuni takrorlaydi. Ushbu fikrlarni Myuler va Gekkellar ham ta’kidlab, bola tug‘ilganidan
boshlab shaxs sifatida tarkib topguncha o‘sha tarixiy taraqqiyotni takrorlaydi, deb fikr bildirganlar.
Ikkinchi muhim omil esa, sotsiogenetik omil deb ataladi, buni ijtimoiy deb atash ancha
tushunarli. Ijtimoiy muhit-avvalo oila muhiti bo‘lib, bola tug‘ilganidan boshlab odamlar qurshovida
yashaydi. Tashqi dunyo bolaga kuchli ta’sir o‘tkazadi. Ya’nikim, bola tashqarida ijtimoiy hayotda
ko‘p ta’sirga beriladi. Shaxs tashqi muhitdan turli ijtimoiy munosabatlarni o‘zining faoliyati
orqali singdirib, o‘z fe’l- atvoriga aylantirib boradi. Masalan, yangi tug‘ilgan bolani hayvonlar
184
10
orasiga qo‘shib qo‘yilsa, uning xatti –harakatlari hayvonlarnikiga o‘xshab qoladi. bola tili ham
ijtimoiy muhitga bog‘liq (Mashhur multfilm Mauglini esga olsak, unda ijtimoiylashuv yuz
bermaydi) .Mening fikrimcha, ikkinchi omilga jiddiy qarash kerak. chunki hozirda kuchli axborot
va taraqqiyot asrida yashayapmiz. Shaxsni o‘ziga og‘dirib, xohlagan ishini qildirishga qodir
xurujlar bisyor. bunday ko‘zga ko‘rinmas xatarlardan yosh avlodni asrash uchun ularni bee’tibor
qoldirmasligimiz, qiziqishlarini, ko‘ngil kechinmalarini tinglay bilishimiz,eng asosiysi ularni
kitobga oshno qilishimiz kerak . Zero ma’naviyati yetuk,mustaqil fikrli, atrof- muhitga teran nigoh
bilan qaraydigan avlod mustaqil mamlakatimiz tayanchidir.
Foydalangan adabiyotlar:
1. Jakbarov M. komil inson g‘oyasi.T.2002
2. Ochilov M. Yangi pedagogik texnologiyalar. Qarshi: Nasaf. 2000
3. Jamilova N. va Xasanboyeva O. “Pedagogika fanlarini o‘qitish metodikasi. ”T,2009
Elektron ta’lim resuruslari :
1.www.pedagog.uz
2.www.ziyonet.uz
185
Do'stlaringiz bilan baham: |
