Pedagogika. Psixologiya

Melanxolik  temperamentli  kishilar  ishda  odatda  passiv,  harakatlari  sust,  ko’pincha  kam 

qiziquvchan bo’ladilar. Ularda hissiyot va hayajonli holatlar sekin paydo bo’ladi, biroq chuqurligi, 

---

zo’r kuchi va davomiyligi bilan farq qiladilar, melanxoliklarni ranjitish oson, tez xafa bo’ladi va 

xafagarchilikka  bardosh  bera  olmaydilar.  Melanxoliklar  odamlarga  aralashmaslikka  va 

yolg’izlikka  moyil  bo’ladilar.  Uncha  tanish  bo’lmagan,  yangi  kishilar  bilan  aloqa  qilishdan 

o’zlarini  chetga  tortadilar,  yangi  sharoitda  ko’pincha  o’zlarini  noqulay  sezadilar.  Ta’lim 

jarayonida  melanxolik  o’quvchilar  kuchli  va  uzoq  davom  etadigan  zo’r  berishlikni  ko’tara 

olmaydilar,  chunki  bunday  holda  ular  miyasidagi  nerv  hujayralari  tezlik  bilan  muhofaza 

tormozlanishiga o’tib oladilar. 

Qobiliyat  odamning  shunday  psixologik  xususiyatidirki,  bilim,  ko’nikma  va  malakalarni 

ortirishning samardorligi, tezligi shu  xususiyatlarga bog’liq bo’ladi, lekin bu xususiyatlarning o’zi 

bilim, ko’nikma va malakalarga taaluqli bo’lmaydi. Qobiliyat deb, biror faoliyatni muvaffaqiyatli 

egallash  sharti  hisoblangan  va  buning  uchun  kerak  bo’ladigan  bilim,  malaka  va  ko’nikmalarni 

egallashda  namoyon  farqlarni  belgilab  beradigan  psixologik  xususiyatlar  yig’indisiga  aytiladi. 

Qobiliyatlar individual-psixologik xususiyatlar sifatida xarakterlanadi, ya’ni bir odamning boshqa 

odamdan farq qiladigan sifatlarini ochib beradi.  

Qobiliyatlarni miqdor jihatdan o’lchash muammosi psixologiyada katta tarixga egadir. XIX 

asrning  oxiri  XX  asrning  boshlaridayoq  bir  qator  psixologlar  (Kettel,  Termen,  Spirman  va 

boshqalar) ommaviy ixtisoslar uchun kasb tanlashni amalga oshirish zarurati bilan uzviy bog’liq 

bo’lgan  talablar  ta’siri  ostida  ta’lim  olayotganlarning  qobiliyat  darajasini  aniqlashni  talab  qilib 

chiqdilar. 

O’sha  paytlarda  qobiliyatlarini  o’lchash  usuli  sifatida  aqliy  iste‘dod    testlari  dan 

foydalaniladi. Aqliy iste‘dod testlarining yordami bilan bir qator mamlakatlarda (AQSH, Buyuk 

Britaniya va boshqalar) qobiliyatlarni aniqlash va maktablarda o’quvchilarni saralash, armiyada 

ofitserlik xizmatini bajarish, ishlab chiqarishda rahbarlik lavozimini tanlash va shu kabilar amalga 

oshiriladi. 

Qobiliyat  suhbat,  test  yordamida  aniqlanadi.  Qobiliyatlarning  umumiy  va  maxsus  turlari 

farqlanadi.  Umumiy  qobiliyatlar  mavjud  bo’lganda  kishi  faoliyatning  turli  xillari  bilan 

muvaffaqiyatli  shug’ullana  oladi.  Maxsus  qobiliyatlar  kishiga  qandaydir  bir  muayyan  faoliyat 

bilan muvaffaqiyatli shug’ullanish imkoniyatini beradi.