Ona qornidan rivojlanish.
Ona qornida 2 haftada tuxum xo’jalaridan ya’ni (urug’langan tuxum xo’jayralari) zigotalar o’z yashovchangligini ta’minlaydi (Grobshtayn, 1979; Zal, 2004). Zigota xo’jayralari maxsus differensialash jarayoni yuzaga keladi, strukturasida o’z funksiyalarini bajaradi. Aynan usha kletkalar xuddu “Men miya bo’laman yoki sen ichak bo’lasan” deyatganga uxshaydi. Ona qornidagi embrional rivojlanishning 37 haftasidan boshlab insonga xos a’zolar yuzaga keladi. Demak, zigota embrion (Rasm 5.2a) ga aylanadi. Undan keyingi 6 haftadan so’ng boshlang’ich organning yuragining urushi boshlanadi. (David G. Myers Psychology,© 2010 by Worth Publishers 174 page)
Prenatal Development
Angliyalik genetik Sh.Aurebax «Har bir odam xuddi kartaboz qo’liga karta olib o’ynagani kabi o’z hayotini qo’liga genlarni olib boshlaydi» deydi. Uning fikricha «Aqliy taraqqiyot darajasi maxsus qobiliyat, shaxsiy sifatlar bularning hammasi genetik faktorlar bilan muhit faktorlari o’zaro munosabatining natijasidan ibotardir» degan fikrni ilgari suradi. Avstraliyalik psixolog K.Byuler - “Bolalarning faqat aqliy taraqqiyotigina emas balki ahloqiy taraqqiyoti ham nasliy tomonidan belgilangandir” deb ta’kidlaydi.
Z.Freyd va uning izdoshlari inson faoliyatini boshqaruvchi instinktlarni tug’ma bo’lgan va sosial ta’sirotga bog’liq bo’lmagan dastlabki ongsiz extiyojlarni hamda mayllarni shaxs taraqqiyotini harakatga keltiruvchi kuchlar deb bilgan.
Amerikalik psixolog va pedagog D.D’yui inson tabiatini o’zgartirib bo’lmaydi deb xisoblagan. Uning fikriga ko’ra irsiyat tabiatni belgilaydi.
Муаммоли савол: Психологияда ривожланиш муаммоси қандай талқин этилади?
Ayrim psixologlarning fikriga ko’ra muhit, ta’lim tarbiya tabiat tomonidan yaratilgan xususiyatlarning namayon bo’lishi va o’z o’zicha rivojlanishi uchun zarur bo’lgan sharoitgina xolos. Ular psixik taraqqiyotda nasliy faktorlarning hal qiluvchi roli bor degan fikrni asoslashga intiladi.
Psixologlar V.N. Kolbonovskiy, A.R. Luriya, A.N. Mironovlar tajribasi boshqa ahvolni ko’rsatadi. Ya’ni bir tuxumdan bo’lgan egizaklardan bir xil tabiiy sharoitda, ta’lim metodlariga qarab, ijodiy (ya’ni kombinatorlik) faoliyatining ayrim turlarida mutlaqo har-xil natijalarni olish mumkin. Fransuz psixologi R.Zazzo bir tuxumdan bo’lgan egizaklar ustida shunga o’xshash tajribalar o’tkazib, psixika xususiyatlarning tug’ma xarakteri nazariyasiga qattiq zarba berdi.
Psixologlar va pedagoglar ixtiyorida bo’lgan juda ko’p faktlar har ikkala yo’nalishning ham cheklangan va bir yoqlamaligini ko’rsatadi. Odamning genetik xususiyatlari bir ma’noda uning psixik xususiyatlarini belgilaydi deb xisoblash xatodir. Ammo buning teskarisi ham ya’ni psixik taraqqiyotning tabiiy imkoniyatlaridagi individual farqlarni batamom inkor qilish va odamlardagi g’oyat xilma-xil barcha individual psixologik xususiyatlarni faqat tashqi ta’sirotlar natijasidir, deyishi ham noto’g’ridir.
Shunday qilib har bir ayrim kishining taraqqiyoti (tug’ilgandan boshlab) organizmning o’sishiga bog’liq holda muhit, ta’lim va tarbiyaning ta’sirida, faol shaxsiy faoliyat natijasida amalga oshadi. Inson aqliy xususiyatlari, irodasi shu yo’sinda rivojlanadi. Shaxsning individual xususiyatlari temperament, xarakter, qobiliyatlar va qiziqishlar shu tariqa shakllanadi va taraqqiy etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |