Pedagogika-psixologiya fakulteti psixologiya kafedrasi

Psixikaning 4 darajasi:
a) motor reaksiyasining o’sishi, 
b) perseptiv harakatning o’sishi,
v) shaxsiy ijtimoiy harakatning o’sishi, 
g) intellektual sodda xatti-harakatlarning o’sishi mavjud ekanligini asoslagan
Insonning kamol topishini bir necha davrlarga ajratib o’rganish tavsiya kilinadi:
1. Bola tashqi muhit ma’lumotlarini qayta ishlash davri. 
2. Tafakkur: 
a) ijtimoiy davrgacha;
b) ijtimoiy davr; 
3. Intellekt: 
a) ansomotor 2 yoshgacha;
b) operasional davrgacha 2-7 yoshgacha;
v) yaqqol operasiya davri 7-11 yoshgacha;
g) formal operasiya davri 11-15 yoshgacha.
A.S.Vыgotskiy psixologlarning yosh davrlarini tabaqalash nazariyalarini tanqidiy tahlil qilib, muayyan rivojlanishni vujudga keltiruvchi ruhiy yangilanishlarga tayanib, yosh davrlarini quyidagi bosqichlarga ajratadi. Biz psixologlar o’qituvchilar uchun, tarbiyachilar uchun qulay bo’lgan quyidagi yosh davrlar klassifikasiyasini tavsiya etamiz:


1. (0 – 1) yosh go’daklik davri
2. (1 – 3) yosh ilk bolalik
3. (3 – 7) yosh maktabgacha bo’lgan davr
4. (7 – 11) kichik maktab yoshi
5. (11 – 15) o’rta maktab yoshi. O’smirlik
6. (15 – 17) katta maktab yoshi. O’spirinlikka o’tish.

Bolaning psixik rivojlanishi masalasi yosh va pedagogik psixologiyaning markaziy masalasi (muammosi) xisoblanadi. Bu muammoni tug’ri xal etish yosh va pedagogik psixologiyaning fan sifatida tarakkiy etishiga xam, yosh avlodni zamon ruxida tarbiyalashda xam axamiyati kattadir.

Bola psixikasining tarakkiyoti xakida gapirishdan oldin tarakkiyotning tub moxiyatini tushunib olishi kerak.
«Rivojlanish» deganda biz «o’sish», «taraqqiy etish» so’zlaridan foydalanamiz.
O’sish- bu mikdor jixatidan ortish, ulg’ayishdir;
Taraqqiyot - esa faqat mikdor jixatdan emas, sifat jixatdan ham o’zgarishdir.
Tarakkiyot kanday kilib, ya’ni kanday omillar ta’siri ostida yuzaga keladi?-bu masala eng muxim masaladir. Inson psixik tarakkiyotida kanday omillar - genetik (tug’ma) yoki orttirilgan (ijtimoiy) omillar yetakchiligi muammosidir.
Bir tomondan, bolaning o’z ota-onalaridan meros sifatida o’zlashtirilgan sifatlari, M: anatomo-fiziologik xususiyatlar, miya faoliyatining o’ziga xosligi, tana tuzilishi albatta psixologik jixatdan odam bolasining muxitga moslashuvi, unga erkin harakat kilishi, jarayonlarni ongida aks ettirishga sabab bo’ladi. Chunki oddiygina anatomik anomaliya holati (kul yoki oyokning kaltaligi) psixikaga va shaxsning jamiyatda o’zini tutishiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. 2-tomondan, tashki muxit ta’sirini xam kamsitib bulmaydi. M: agar bola maxsus o’kuv maskanlarida o’kimasa, unga tarbiyaviy ta’sirlar ko’rsatilmasa, uning rivojlanishini kanday iloji boricha bola uchun, o’kuvchi (talaba) uchun ideal bo’lmog’i, unga taklid kilishiga munosib bo’lmog’i lozim.Chunki o’kituvchi ko’lida bulg’usi insonning takdiri yotadi (buni kaytarib takrorlayman). O’kituvchi shaxsining professional, ya’ni kasbga yunaluvchi sifatlari, avvalo, uning bilim va bilim berishga bo’lgan extiyoji, istedod va kobiliyati, axlokiy sifatlari: xakkoniyligi prinsipialligi, talabchanligi, mexribonligi, o’z burchini xis kilishidir. O’qituvchining professional axamiyatga ega bo’lgan muxim sifatlari - bolani sevishi, o’kuvchining ichki dunyosini tushunishga kobiliyatliligi, ularga maksadga muvofik pedagogik tasir ko’rsatishi, o’kuvchining ayni paytdagi (xozirgi) psixologik holatini tushunib, yosh xamda individual xususiyatlarini xisobga olib ish kurishidir.

Rus yozuvchisi A. M. Gorkiy ajoyib sovet pedagogi. A.S. Makarenko xakida gapirib: «U, bolalarga bo’lgan chinakam mexr utida yonar edi» degan. Bolalarga nisbatan xushyorlik mexribonlik, samimiylik, so’zsiz sevish mashxur pedagog V. A. Suxomlinskiyning eng ajoyib xislatlari edi, uning o’zi xam, kalbining bolalarga bo’lgan mexri limmo-lim tulganligi xakida yozib bunday degan edi: «Mamlakatimizdagi barcha bolalarni bag’rimga bosgim va erkalagim keladi» ( Tarbiya xakida, degan kitobi).