Педагогика олий билимгоҳи «Дефектология» ихтисослиги талабалари учун уқув қўлланма

9- расм. 
Ш. Ж  товушлари 
Ю- расм. 
Ч товуши арти-
артикуляцияси профили. 
куляцияси профили.
ж — товушини талаф ф уз этаётганда пастки тиш лар қатори 
бир оз пастга туширилади, тил учи танглай томон кўтарилади, 
овоз пайчалари эса ж ипслаш ган ҳолатда бўлиб енгил титрайди.
Ч товуши
Ч 
товуши талаф ф уз этилаётганда лаблар бир оз чў"ччаяди, 
тилнинг олдинги қисми милкка тегади, оғиз бўш лиғига келган 
ҳаво сирғалиб чиқиб кетади. Тўла. бўлмаган ана шу портлаш ва 
ҳавонинг сирғалиб чиқиши натиж асида қоришиқ т +
ш = ч, д +
+ ж = ч 
ундош лари ҳосил бўлади. Овоз пайчалари ж ипслаш иб, 
ҳаво оқими кучли бўлади (10- расм ).
Сигматизм турлари
Сирғалувчи ва шовқинли товуш лар талаф ф узидаги камчи- 
ликлар с и г м а т и з м , сирғалувчи товуш ларни шовқинли ёки 
бош қа товуш ларга алмаштирилиши п а р а с и г м а т и з м деб 
юритилади.
Сигматизмнинг қуйидаги турлари мавжуд:
1. Т и ш
а р о с и г м а т и з м .
Бунда сирғалувчи ва шов- 
қинли товуш ларни талаф ф уз этиш да тилнинг учи юқори ва 
пастки тиш ларнинг орасида бўлади.
2. Л а б - т и ш
с и г м а т и з м и . Сирғалувчи ва шовқинли 
товуш лар 
ф
ва 
в
товуш ларига ўхшаб талаф ф уз қилинади. Бун- 
д а нутқ аъзолари қуйидаги ҳолатда бўлади: пастки л а б юқори 
тиш ларга томон кўтарилиб, ҳаво оқими йўлини торайтиради,

---

тилнинг учи эса ёйилиб, юқори милкка тегар-тегмас ҳолатга ке- 
лади. Б ундай артикуляцион ҳолатда 
ф
ва 
с, в
ва 
з
товуш эле- 
м ентларига эга бўлган товуш ҳосил бўлиб, н ати ж ад а ноаниқ, 
туш унарсиз, қулоққа ёқимсиз товуш талаф ф уз этилади.
3. Т и л о л д и с н г м а т и з м и . Сирғалувчи товуш лар қу- 
йидаги ҳолатда талаф ф уз этилади. Тилнинг учи юқори ва паст- 
ки тиш ларга тақалиб туради ва ҳаво оқимининг тиш лар ораси- 
дан ўтиш ига тўсқинлик қилади, н атиж ада