Pedagogika kafedrasi

Mehnatning ijtimoiy ahamiyati va mehnatsevarlikning 
ulug’lanishi haqida 
O’rta Osiyo va Qozog’iston sharoitida mehnat tarbiyasi yoshlar tarbiyasining 
ajralmas qismi sifatida qaralgan. Uni amalga oshirishda avvalo oila, so’ngra 
jamoatchilik mas‘ul hisoblangan. Mehnat vositasida madaniyat, san‘at, axloqiy 
sifatlar, ona Yerga muhabbat hissi tarbiyalangan. Chorvachilik, dehqonchilik, 
bog’dorchilik, pillachilik turkigo’y xalqlarda qadimdan asosiy mehnat turi 
hisoblanib, bolalar ularni amaliy hayot jarayonida o’rganganlar. 
Xalq pedagogikasi shuni ta‘kidlaydiki, inson faqat mehnati bilan aziz. 
Shuning uchun “Ko’mirchi yuzi qora bo’lsa ham uyalmaydi”, yoki: “Gap 
bilguncha, ish bil!”, “Bugungi ishni ertaga qo’yma!” deb o’git beradi xalq. Xalq 
hamisha yosh avlod mehnatsevar bo’lishi bilan birga u hunarli ham bo’lishini, 
hunarni quruq o’rganish emas, balki “qo’li gul usta” bo’lishni targ’ib etadi. 
Shuningdek: “Ortiqcha kasb boshni aylantirmaydi”, yoki: “Bir yigitga qirq hunar 
oz” deydi xalq. Ayni paytda o’z ishining ustasi bo’lish insonga darhol nasib 
etmasligi eslatiladi. Buning uchun irodali, sabr-toqatli bo’lishga chaqiriladi. 
Mehnatni sifatli qilish (ishning o’zini bilguncha, ko’zini bilish) kelajakda pan 
berishning oldini olishi alohida ta‘kidlanadi. 
Xalq yengil ish ortidan quvuvchilar, ishyoqmaslar ustidan kuladi, yoshlarni 
ulardan ibrat olmaslikka chaqiradi; ularni “oqbilak”, “tannoz” deb ataydi. 
“Dangasaning kosasi oqarmas” ligi, “Ishyoqmasga it boqmas” ligini ta‘kidlaydi. 
Shunday qilib, xalq vijdonan, muntazam, aql bilan ijtimoiy foydali mehnat qilish 
lozim deb hisoblaydi: “Yomg’ir bilan yer ko’karar, mehnat bilan el ko’karar”, “Yer 
yuzini er ochar, er yuzini yer ochar”, “Obro’ osmondan tushmas, mehnatdan 
kelar”, “Tekinning minnati ko’p, mehnatning ziynati ko’p” va boshqalar. 
Xalq ertaklarida, afsona va rivoyatlarda, dostonlardagi qahramonlar o’z 
mehnatsevarligi, 
mehnatda 
toblanganligi, 
bir 
necha 
kasb-hunar 
sohibi 
bo’lganligidan hayot qiyinchiliklarini, og’ir sinovlarni yengib, o’z maqsadlariga 
erishadi, keng xalq ommasining baxti, manfaati uchun kurashadilar. Chunonchi, A. 
Navoiyning “Farhod va Shirin” dostonidagi Farhodning mehnati o’z ijtimoiy 
xarakteri bilan, xalq ertagi “Zumrad va Qimmat” dagi Zumrad mehnatsevarligi va 
ijobiy axloqiy sifatlari bilan o’quvchini o’ziga tortadi. 
Markaziy Osiyoda mehnat tarbiyasi berish bilan bolalarni yoshligidan 
mustaqil hayotga tayyorlashgan. Jumladan, hatto A. Vamberi ham, bizda qiz 
bolalarga to’qish, bichish, tikish, sut mahsulotlari tayyorlash, 7-8 yoshdan 
dehqonchilik, chorvachilik ishlarida qatnashishga o’rgatilishini ta‘kidlagan. 
Chunki xalq: “Terga botgan rohatga botar”, “Ter to’ksang, dur terasan”, “Uyqu – 
g’adolat, mehnat - rohat”, “Xotin chiroyi erdan, hosil chiroyi yerdan”, “Qolgan 
ishga qor yog’ar”, “Quldek ishlasang, bekdek yotib yeysan”, “Qo’rada ko’rsam – 
qornim to’q”, “Hunar - birlikda, rizq - tiriklikda”, “Ko’pning rizqi mo’l bo’lur”, 

---

165 
“Baraka - ko’pchilikda”, “Ko’pdan quyon qochib qutulmas”, “Maslahatsiz bo’lgan 
ish, boshga keltirar tashvish” va boshqalar.