Pedagogika kafedrasi

“Bilmaganin so’rab o’rgangan olim, 
Orlanib so’ramagan o’ziga zolim” ... 
tarzidagi hikmatli baytlari ham etnopedagogika durdonalaridan mohirlik bilan 
foydalanish natijasi bo’lib, u o’quvchini ilmlarni boshqalardan tinimsiz 
o’rganishga chorlaydi. Shuningdek, xalqda: “Agar o’zing bilmasang, bilganlarga 
quloq tut”, deyiladi. 
Etnopedagogikada ilm egallash mashaqqatli yo’l ekanligi ta‘kidlanib, uning: 
“Ilm olmoq igna bilan quduq qazish bilan teng” ligi ta‘kidlanadi. Shuningdek, 
“Takrorlash – bilimning onasi” ekanligi “Bir saboqni ming takror qil!” maqolida 
yanada kuchliroq mazmun kashf etadi. 
Xalq ta‘limni tizimli va uzluksiz olish lozimligini allaqachon anglab yetgan. 
Uning didaktik qarashlarida o’qish – oqimga qarshi suzishga o’xshatiladi. Chunki, 
oqimga qarshi suzishda to’xtagan kishi orqaga ketganidek, o’qishda to’xtash ham 
ilm egallashni orqaga suradi. 
Ta‘limning ko’rsatmaliligi ham xalq e‘tiboridan chetda qolmaydi. “O’n marta 
eshitgandan bir bor ko’rgan yaxshi” maqoli bu fikrni yorqinroq ifodalaydi. 
Ta‘limning muhim elementi – bilimlarning mustahkamligi tamoyili. 
Yoshlikda samarali amalga oshishini: “Yoshlikda o’rgangan ilm toshga o’yilgan 
naqsh kabidir” maqolida bayon qilinadi. 
SHuningdek, xalq pedagogikasi manbalarida ilmning qiymati uning amalda 
qo’llanilishi bilan o’lchanishi alohida ta‘kidlanadi. Hayot uchun foydasiz ilmni 
egallash qoralanadi. Amalda qo’llanmaydigan bilim – yomg’irsiz bulutga, uz 
bilimini boshkalarga o’rgatmagan kishilar ko’zaga solib qo’yilgan yorug’likka 
o’xshatiladi. 
Tillarni o’rganishga xalq olamni bilish imkonini kengaytiruvchi vosita deb 
qaraydi. O’zbeklar shuning uchun: “Tilni bilish- dilni bilishga yo’l ochadi”, “Yuzta 
tilni bilgan kishi yuzta aqlning egasidir,-” deyishadi. 
Ona tilini bilish, uni asrash – avaylash, ta‘limni ona tilida olish aqliy 
tarbiyada muhim ahamiyat kasb etishi xalq pedagogikasi manbalarida alohida 
ta‘kidlangan. Ona tili – xalqning bebaho boyligi, u “ona” so’zini aytish, o’z ismini 
bilish bilan bola qalbiga kiradi. Shu til vositasida bola olamni bila boshlaydi, ilk 
allalar bola qalbiga xalq san‘ati ruhini olib kiradi va uni umrbod sehrlab qo’yadi. 

---

128 
Xalq pedagogikasida ilmni yoshlarga amaliy hayotda zarur bo’lgan tabiiy 
bilimlar bilan bog’lab tushuntirishga alohida e‘tibor beriladi. Jumladan, qadimgi 
turkiguy xalqlarda oylar, yil hisobi yevropaliklar tavqimidan farq qilgan. Ularda 
oylar: “hamal” (mart) - 19 martdan, “savr” (aprel) – 19 apreldan, “javzo” – 20 
maydan, “saraton” – 21 iyundan ... boshlangan. Har bir oyning, yil fasllarining 
boshlanishi va tugashi quyosh va boshqa sayyoralar harakati bilan bog’lanib, bu 
vaqtda qanday ishlar qilinishi ta‘kidlangan. Jumladan: “Hamal – ekinlarga kirar 
amal”, “Asad – ekiningni yasat”, “Savr kirdi – ekinlarga davr kirdi”, “Saratonda 
suv quy, asadda tek qo’y”, “Yer haydasang kuz hayda ...” singari. 
SHuningdek, miflar, afsonalar, dostonlardagi ijobiy qahramonlar ham ilm va 
ustozlarini hurmat qiluvchi, bilimdon, topqir, kasb – hunarli, matonatli, hayot 
qiyinchiliklarini o’zi egallagan ilm va hunar vositasida bartaraf etuvchi kishilar 
sifatida ko’rsatilgan. Dushmanga qarshi kurashdagi mahorat ham harbiy ilm 
sifatida tasvirlangan. 
Laylakning kelishi bahordan, qaldirg’och va yovvoyi kabutar – yozdan, 
qarg’aning qag’illashi – qordan, sovuqdan darak beradi deb tushunilib, shunga mos 
yumushlar (hosil yig’ish, ekish ...) bajarilgan. 
Bolalarga sigirning 9 oyda, tuyaning 12 oyda, quylarning 5 oyda bolalashi, 
mollarning yoshini ularning tishlariga qarab aniqlash o’rgatilgan. “Baliq”, “sigir” 
yillari serhosil, “ilon”, “ot”, “sichqon” yillari qurg’oqchil bo’ladi deb 
tushuntirishgan. 
Matematikaga doir bilimlar masofani, hosilni, qurilayotgan uylar o’lchamini 
o’lchash bilan; fizikaga doir bilimlar amaliyot bilan bog’liq holda oddiy richaglar, 
shamol va suv kuchidan foydalanish misolida; kimyoviy ilmlar chorvachilik 
mahsulotlarini qayta ishlash (masalan, sutdan qatiq, yog’ ... olish, yog’ni kuydirish 
...), o’simliklardan bo’yoq olish, kiyimlarni tozalash, yuvish bilan; astronomiyaga 
doir bilimlar yulduzlar va quyoshga qarab vaqtni aniqlash misolida; tibbiyotga 
bog’liq bilimlar dorivor o’simliklarni to’plash va hayvonlar hamda o’simliklar 
yog’laridan foydalanib kasalliklarni davolash misolida o’rgatilgan. Bu jarayonda 
nazariy bilimlar amaliyot bilan mustahkam bog’lab tushuntirilganligi 
ahamiyatlidir. 
Xalq pedagogikasida bolalarning tafakkuri, mushohada qobiliyatini 
o’stirishda topishmoqlardan unumli foydalanilgan. Topishmoqlar vositasida 
bolalarga ibtidoiy hisob (qo’shish, ayirish, ko’paytirish va bo’lish amallari) 
o’rgatilgan. Bular jumlasiga: “Pak-pakana bo’yi bor, yetti qavat to’ni bor” (piyoz), 
“Aylanaverib-aylanaverib semirdi xonim” (urchuq), “Otarda yuz qo’y va echki 
bor. Ularning nechta oyog’i va qulog’i bor?” (100 ta qo’y va echkida 400 oyoq, 
200 quloq bor) va boshqalarni kiritish mumkin. 
Yoki otasidan: “Yoshingiz nechada?” deb so’ragan bolaga ota: “O’zingning 
yoshingga ... yoshni qo’shsang, mening necha yoshga kirganligimni topasan”, - 
deb javob bergan.