Pedagogika kafedrasi «pedagogik riskologiya»

Ta’limdagi madaniy xatarlar

Hozirgi davrda mafkuraviy xuruj deganda, aholining muayyanqatlamlari, ayniqsa, yoshlar ongi va qalbiga ta’sir qilib, ularning qarashlarini o’zlariga ma’qul yo’nalishda o’zgartirish,buzg’unchilik, vayronkor, axloqsizlik g’oyalarini tarqatish harakatlari tushuniladi. Ma’naviyatga qarshi qaratilgan har qanday tajovuz, tahdid esa, o’z-o’zidan,mamlakatning milliy manfaatlari uchun jiddiy xatarlardan biri, barkamol avlodni tarbiyalash yo’lidagi xavfli to’siqdir.

Albatta, mafkuraviy xuruj usulva uslublari turlicha. Bunday tahdidlarga buyurtma beruvchilar aksariyatjozibali g’oyalar, o’ziga tortuvchi turli niqoblardan foydalangan holda ish ko’radilar. Ular buning uchun mablag’ni ham, siyosiy obro’ va imijni hamayab o’tirishmaydi. Mafkuraviy xurujlarningeng ko’p tarqatilayotgani, egalariga katta manfaat olib kelayotgani “ommaviy madaniyat” targ’ibotidir.

“Ommaviy madaniyat”ning shakllanishi va keng ko’lamli xususiyatga ega bo’lishi, avvalo, san’at va adabiyotning bozorga solinishi – tijoratlashtirilishi bilan yuzaga keldi.Rossiyalik olim P.A.Sorokin mazkur tendentsiyaga xos jihatlarni quyidagilarda ko’radi: “San’at ko’ngilocharlik uchun tijorat tovari sifatida savdo korchalonlari, tijorat manfaatlari va urf ta’siri bilan tobora kuchliroq nazorat ostiga olinmoqda… Bunday vaziyat tijorat korchalonlarini nafosatning oliy hakamlariga aylantirmoqda, ijodkorlarni ularning talablariga bo’ysundirmoqda, bunga qo’shimchareklama va ommaviy axborot vositalari yordamida zo’rlab tiqishtirilmoqda”.

Faylasuf olimlar o’tgan asrdayoq “ommaviy madaniyat” o’z mohiyati jihatidan g’ayriinsoniy xususiyatga ega bo’la boshlagani haqida ogohlantirgan edilar. Xususan, mashhur nemis faylasufi Karl Teodor Yaspers “ommaviy madaniyat”ni “san’at mohiyatining tanazzuli” deb baholagan bo’lsa, ispaniyalikfaylasuf Ortega-i-Gasset uning g’ayriinsoniy tus olayotganini uqtirgan. Ular “ommaviy madaniyat” faqat ayrim tashqi ko’rinishlari bo’yicha san’at va nafis adabiyot asariga o’xshashi, tub mohiyati jihatidan esa sun’iy, soxtavayasama ekanligini ta’kidlaydilar. 

Ammo bu unga e’tibor berish kerak emasligini anglatmaydi aslo, zero,“ommaviy madaniyat” nafaqatbir shaxs, umuman jamiyatga halokatli salbiy ta’sir ko’rsatadi, odamlarni axloqiy mo’ljaldan adashtiradi, ularning umumiy madaniy saviyasini tubanlashtiribyuboradi. “Ommaviy madaniyat”ning o’ta xavfliligi ko’pchilik, ayniqsa, yoshlar, voyaga etmagan bolalaruning soxtaligini anglab etmagan holda bu zaharni sezmasdan iste’mol qila berishi bilan ham izohlanadi.

“Ommaviy madaniyat”ning tezkortarqala boshlashi XX asr o’rtalariga to’g’ri keldi. Bu paytda ommaviy axborot va kommunikatsiya vositalari keng ommani yalpi qamrab olish qudratiga ega bo’lib, o’z ta’sirini jahondagi barcha davlatlarga o’tkaza boshladi. Keyinroq kompyuter va Internetning paydo bo’lishi ularning axborotni tarqatish imkoniyatlarini cheksiz darajaga ko’tardi. Boshqacha aytganda,ommaviy axborot vositalari “ommaviy madaniyat”ni tarqatishning asosiy vositasiga aylandi.

“Ommaviy madaniyat”yaratuvchilari va targ’ibotchilarining maqsadiinsoniy fazilatlarni ulug’lashva ommalashtirish, shaxsning bilimlarini oshirib intellektini yuksaltirish, ma’naviyva madaniydunyosini boyitishga emas, balkifaqat va faqatfoyda olishga qaratilgan. Demaku, albatta,xarid qilinishi, tarqalishi, iloji boricha tezroq ommalashishi lozim. Bugungi sharoitda buning eng oson va samarali vositasi, albattaki, televidenie hamda Internet tarmog’i sanaladi.