Pedagogika, innovatsiya, integratsiya

1 
Hamza Hakimzoda.
  Q iroat kitobi.  1914.  25-b et.
I l l

---

tipdagi  m aktablar  ochila  boshlangan.  Bunday  yangi  tipdagi  m aktablam ing 
ochilishining  tashabbuskori  Ismoyilbek  Gasprinskiy  edi.  Aslini  olganda, 
Gasprinskiyning  g ‘oyalari  burjua-millatchilik 
xarakteriga  ega  bo‘lgan, 
lekin  ularning k o ‘p jihatdan  ommabop  bo‘lishi  bilan  o ‘z  e ’tiborini  tortgan. 
1884-yilda Gasprinskiy tomonidan Boqchasaroyda bunday tipdagi  birinchi 
maktab  ochiladi.  Unda haqiqatan  ham  ko ‘p yangi narsalar bo‘lgan:  bolalar 
polda  emas,  balki  partalarda  o ‘tirishgan,  tijorat va savdo-sotiqqa oid fanlar 
o ‘rgatil.gan.  1900-yilda Buxoroda bir necha oylar davomida mavjud bo‘lgan 
yangi  tipdagi  maktab  ishga  tushgan.  Natijada  Gasprinskiyning  g ‘oyalari 
bilan  tanishib  chiqqan  Buxoroning  tatar  ziyolilari  Buxoro  va  Q o‘qonda 
tatar  bolalari  uchun  maktablar ochishgan.  Bir necha vaqtdan  so‘ng  bunday 
maktablarga  o ‘zbek  hamda  tojiklam ing  bolalari  qabul  qilina  boshlangan. 
Yangi  tipdagi m aktablam ing tarafdorlari tobora oshib borgan. Boqchasaroy 
va  Istambul  o ‘rtasida  do‘stlik  aloqalari  o ‘rnatilgan,  «Tarjimon»  gazetasiga 
obuna  boiin gan.  «Usul  Savtiya»  maktabining  faoliyati  bilan  yaqindan 
tanishish  maqsadida  ba’zi  bir  m utaxassislar  Boqchasaroy  va  Istambulga 
safarga  otlanishgan.  Bu  voqeadan  bezovtalangan  ruhoniylar  bunday  yangi 
tipdagi  maktablarni yopishga qat’iy talab qo‘ya boshlashgan.
Bunga  javoban  turk  hamda  mahalliy  ziyolilar  tomonidan  Buxoroda 
jadidlar maktabi  tashkil  etilgan  edi.  Ularning  maqsad  va vazifalari  boshqa 
maktablardan  farq  qilar  edi.  0 ‘rta  Osiyo,  buning  qatorida  Turkistondagi 
bunday  m aktablar  M unavvar  qori  guruhi  tomonidan  tashkil  etilgan  edi. 
Toshkentning  Beshyog‘och  dahasida  ko‘p  pog‘onali  maktab-internatning 
tajribasi  o ‘rganilgan.  Bu  yerdagi  m ashg‘ulotlar yaxshi jihozlangan  fizika, 
kimyo,  matematika,  tarix  xonalarida  o ‘tilgan:  m ashg‘ulotlarda  berilgan 
bilimlarni  o ‘zlashtirish  darajasini  oshirish  maqsadida  har  xil  tajribalar 
o ‘tkazilgan.  M aktab  o ‘qituvchilari  fizika,  kimyo,  matematika,  tarixga  oid 
kitoblar  va  o ‘quv  qoMlanmalarni  rus  tilidan  o ‘zbek  tiliga  tarjim a  qilishar 
edi;  maktabdagi  ustaxonalarda  o ‘quvchilar  mehnat ko ‘nikmalarni  egallash 
imkoniyatiga  ega  edilar.  Maktabda  musiqa,  drama,  radiohavaskorlik  va 
boshqa turli hil to ‘garaklar tashkil etiladi. To‘garak ishtirokchilari  ishchilar, 
m ahallada  yashovchi  odamlar uchun  konsertlar tashkil  qilardilar,  tashviqot 
va  targ‘ibot  ishlari  bilan  shuq’ullanar  edilar.  1921 -yilda  maktab-internat 
K.Libxerit  nomidagi  tajriba-namunaviy  mehnat  maktabi  nomi  bilan 
o ‘zgartirilgan  bo ‘lib,  biologiya  y o‘nalishida  bo'lgan,  keyin  esa  maktab 
shaharchasiga  aylantirilgan.  Uning  rahbari  V.F  Lubnikov  bo‘lgan.  To‘qqiz 
yillik  maktabdan  tashqari  shaharchaning  tarkibida  pedagogika  va  qishloq 
x o ‘jaligiga  doir  ikki  yillik  kurslar  ochilgan.  Bundan  tashqari,  botanika, 
zoologiya,  kimyo,  fizika,  matematikaga  doir  dasturlar  batafsil  tuzilgan. 
Yuqori kurs talabalarning tadqiqot ishlari ilmiy xarakterga ega bo ‘lgan. Misol
112

---

uchun:  talabalar  tomonidan  olib  borilgan  bir  yillik  meteologik  kuzatuvlar 
Toshkent  observatoriyasida  qoMlanilgan.  0 ‘quvchilar  tabiatni,  aholi  nima 
mashg‘ulot bilan shug‘ullanishi, sanoat, qishloq xo ‘jaligi, aholiningturmush 
tarzi  va  madaniyatini  o ‘rganishgan.  Sh.A.Amo-nashvilining  «Hayot 
maktabi» pedagogika g ‘oyasiga asoslangan.