|
XT BOB. PEDAGOGIKA TIZIM INI M UVOFIQLASHTIRISH
U m um iy pedagogika tizim ga m ansub b o ‘lgan doim iy um um iy
innovatsiya, uning o ‘quv-tarbiya jarayonini m uvofiqlashtirish - k o ‘p sonli
im koniyatlardan eng qulayini to ‘plab olish jarayoni. Shunday m urakkab,
em patik, k o ‘p qirrali, iyerarxik pedagogika tizim ida ishlash m um kin.
M uqobillar, shuningdek, oqim va o 'q u v -ta ’lim faoliyatini tashkil etishning
m aqsadli y o ‘llari m avjud. Lekin ulardan bittasigina aniq vaziyat uchun mos
kelishi m um kin. Uni qidirib topish m uvofiqlashtirishning asosiy vazifasidir.
Bu vazifa m um kin boTgan m uqobillarni taqqoslash va boshqa m avjud
im koniyatlarni baholash y o ‘li bilan hal etiladi. M uvofiqlashtirish deganda
pedagogika tizim i qaysi m aqsadlar uchun tashkil etilgan boTsa, o ‘sha
m aqsadlarga m os m unosiblik darajasini aniqlash m um kin. Bir sharoit uchun
230
erishilgan m uvofiqlik hech qachon boshqa sharoitlarga m os kelm aydi.
Shuning uchun m uvofiqlashtirish tushunchasi aniqlikni talab qiladi.
M uvofiqlashtirish um um iy boMishi m um kin emas, u faqatgina belgilab
olingan m asofaga nisbatan yuzaga kelishi lozim. Shu bilan birga pedagogika
tizim ini qaysi m aqsadda m uvofiqlashtirish, qay bir k o ‘rsatm alar q o ‘yilgan
maqsad bilan muvofiqligi mos boMishiga erishish kerakligini aniq tasavvur
etish zarur.
M uvofiqlashtirishning
nazariy
va
amaliy
y o ‘naIishlarini
ajrata
bilish zarur. M uvofiqlashtirish tushunchasining sinonim i nazariy asosda
m uqobillarni hisoblash, cham alab k o ‘rish, taqqoslash va solishtirishdir.
M uvofiqlashtirish am aliy y o ‘nalishda yangilik kiritish, qayta tashkil etish,
qayta qurish, q o ‘yilgan m asalalar yechilishini eng qulay holga keltirishdir.
M uvofiqlashtirish m asalalarini yechish asosiy o ‘lchov - m ezonlarini
tanlashdan boshlanadi. M uvofiqlashtirish mezoni - bu rivojlanish m um kin
b o ‘lgan m uqobillariga baho berish va ulardan eng yaxshisini tanlab olishni
am alga oshirish uchun m os boMgan belgidir.
M ezon - oMchov birligi ko'rsatkichdan iborat m antiqni talab etishiga
qaramay, pedagogikada u har doim kompleks bo 4ib chiqadi, chunki
pedagogika tizim ida o ‘tib boruvchi jarayonlar, sabab va oqim larni
ajratishning iloji bo'lm aydi.
O ldin
k o ‘rsatib o ‘tilganidek,
kerakli
natijalarga o'qituvchi va
o ‘quvchilarni haddan tashqari ish bilan band etish y o ‘llari bilan erishish
m um kin. Q o ‘shim cha yuk ish qobiliyati pasayishiga, yom onlashuviga olib
keladi. M uvofiqlashtirishning oMchov mezonlari kerak. Faqat shundagina
o ‘zi uchun m um kin b o ‘lgan chegarada ish olib boruvchi o ‘qituvchi va
o ‘quvchilar ortiqcha yuksiz o ‘quv-ta’lim jarayonini qulay, deb hisoblash
mum kin.
Eslatib o ‘tish kerakki, ilgarigi qoidalar bo ‘yicha ularni hali hech kim
bekor qilgani y o ‘q, birinchi sinfda bola uy vazifalarini bajarish uchun
1 soat, ikkinchi sinfda 1,5 soat, uchinchi-to‘rtinchi sinflarda2 soat, beshinchi-
oltinchi sinflarda 2,5 soat, yettinchi sinfda 3 soat, sakkizinchi-to‘qqizinchi
sinflarda 4 soat sarflashi kerak. Shunday qilib, o ‘quv-tarbiya jarayonini
m uvofiqlashtirishning asosiy m ezon-o4lchovi sifatida ikki k o ‘rsatkich bir-
biri bilan bogMiq holda qoMlaniladi:
1. Ta’lim -tarbiya va o'quvchilarning bilim ini rivojlantirishda iloji
boricha yuqori natijalarga erishish.
2. H ar bir yoshdagi o ‘quvchilar va o ‘qituvchilar sinfi uy ishlarini
bajarishlari uchun sarflanadigan vaqtlarga rioya qilish.
M uvofiqlashtirish m etodik asos b o ‘lib, pedagogik jarayonning ham m a
kom ponentlarini, o ‘zaro qonuniy aloqaiarini birgalikda boshqarish,
231
um um iy nazariyaga tayanib o ‘rganishni talab qiluvchi tizim li yondashish
hisoblanadi. Falsafiy kategoriyalar b o 'y ich a m uvofiqlashtirish «chegara»,
« o ‘lchov»ga asoslanadi. U pedagogika tizim ini u yoki bu tashkil etuvchilarini
giperbolizatsiyalashtirish, fao liyat s u r’atini, o 'q itish m urakkabligini k o 'tarib
yoki pasaytirib yuborishga qarshi chiqadi, aynan ularni k o ‘rishga m uvofiq
chegara tanlashni talab etadi.
P edagogika tizim ini m uvofiqlashtirishning asosiy m etodologik talablari
quyidagilardan iborat:
• M uvofiqlashtirishni boshqarish tartibi butun tizim ni birdek qam rab
olishi.
• Q ulay m uqobilni tanlab olishda o ‘quv-tarbiya jarayo ni qonuniyat-
larining ham m a tizim iga tayanish.
■
Tizim tashkil etuvchilarning ham m asini m uvofiqlashtirish imko-
niyatlarini m untazam qayd etib borish.
M uvofiqlashtirishga y an a-da yuqoriroq m asalalar va ularni yechishda
takom illashgan texnologiyani q o 'lla b boruvchi doim iy harakatlanuvchi
innovatsion jarayon sifatida qaraladi.
Shunga e ’tibor berish kerakki, bir tom ondan m uvofiqlashtirish pedagogik
jaray onning m avjud sharoitga m oslashuvini nazarda tutsa, boshqa tom ondan
o ‘zi yangi sharoityaratib, unga pedagog ik jaray o n m oslashishini talab qiladi.
Bu yerda hech qanday qaram a-qarshilik y o ‘q, chunki bu ikki jaray o n bir-biri
bilan b o g 'liq holda davom etadi. A gar biz bugun sharoitga m oslashsak, bu
bizga b o g 'liq b o 'lm ag an v aziyat bilan bogMiqdir. Lekin pedagog har doim
ularni m uvaffaqiyatli borishi uchun m uvofiqlashtirishga intiladi.
A m alda m uvofiqlashtirish s in f va um um an, m aktab o ‘ quvchilari erishgan
bilim larni, shuningdek, tarbiyasining rivojlanganlik darajasini belgilangan
ko 'rsatk ich lar bilan baholashdan boshlanadi. O datda, uni aniq, to ‘g 'ri
baholash darajasi pastroq b o 'lad i. B iroz vaqtdan keyin natijalar o 'sish in in g
m um kinlik darajasi loyihalashtiriladi. S o 'n g ra k o 'zlan g an o 'zgarishni
ta ’m inlashga qaratilgan o ‘quv-tarbiya choralari tizim i q o ‘llaniladi. Bu
ishlar yakunida erishilgan natijalar va jaray o n lar solishtiriladi, o ‘quvchi
va o ‘qituvchi uy vazifasi va sinfdan tashqari ish olib borishga ketkazgan
kuchlarining m uvofiqlashtirish darajasi haqida xulosa chiqariladi.
M uvofiqlashtirish o ‘quv-tarbiya jarayo ni qonuniyatlari va asoslaridan
tabiiy kelib chiquvchi uslublar tizim i orqali am alga oshiriladi.
232
M aktab, pedagog va o 'quvchilar faoliyatining quyidagi darajalari
m a’lum: yetarli em as, jiddiy (o g ‘ir, m ushkul,) yom on ahvol, tushunarli.
O xirgisini ta ’m inlash uchun o ‘quv-tarbiya jarayonini muvofiqlash-
tirishning quyidagi uslublari q o ‘llaniladi:
Um um iy talab sifatida kom pleks yondashish, rejalashtirish, am aliy
faoliyat choralarini tatbiq etish.
1. Pedagogika tizim i xususiyatlarini hisobga olgan holda m asalalarni
Do'stlaringiz bilan baham: |
