Pedagogika fakulteti Musiqa ta’lim yo’nalishi talabasi

Xulosa  

 

Foydalanilgan adabiyotlar 

 

 

 

 

 

 

 

---

Kirish 

 

Umumta’lim maktablarida o’quvchi yoshlarning bilim va ko’nikmalarini 

shakllantirishda, ularning barkamolligiga erishishda kasb-hunar rivojiga erishishda 

o’qituvchi-pedagoglar yuqoridagi fikrlardan xulosa  chiqarganlari holda ta’limga 

zamonaviy dasturlarni olib kirishlari lozim. O’quvchini qay darajada ko’proq bilim 

olishga, ijodkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishga jalb etilsa, dars samaradorligiga, 

yoshlar tarbiyasini yo’lga qo’yilishiga erishiladi. Buning uchun darsdan tashqari 

mashg’ulotlarni, to’garaklar faoliyatini chuqur o’zlashtirib, o’quvchilarning bo’sh 

vaqtlarini ko’ngilli tashkil etishga erishish lozim. 

Musiqa madaniyati darslarida xalqimizning mumtoz hamda o’zbek xalq 

qo’shiqchiligining noyob durdonalaridan bahramand bo’lish darslarning samarali 

bo’lishida o’rinlidir. Dars davomida o’qituvchi  o’quvchilarga o’zbek xalq 

qo’shiqlarini o’rgatish orqali o’quvchilarni tarbiya sifatlarini ham shakllantirib 

boradi, bundan tashqari  qo’shiq mazmunidan kelib chiqib, o’qitishning og’zaki 

metodlaridan foydalanadi, ya’ni   turli mavzularda qiziqarli ochiq muloqotlar 

o’tkazadi, buyuk ajdodlarimiz qoldirgan o’gitlardan foydalanadi. 

Xalq qo’shiqchiligining tarixi va undagi noyob asarlarni o’rganish orqali 

Vatanimizni sevish, o’zaro hurmat hamda ahloq-odob qoidalari bahs-munozara 

uslubida o’tkazilgan dars orqali o’quvchilarni mustaqil fikrlay olishga undaydi.  

VII asrda O’rta Osiyoga islom dinini olib kelgan arablar ham ajdodlarimiz, 

musiqa madaniyatidan bebahra qolmadilar. IX-X asrlarga kelib, Somoniylar 

davlatida Buxoro yuksak  san’at va  ilm-fan maskaniga aylandi. Bu davrda olamga 

mashhur olimlar, shoirlar, musiqachilar yetishib chiqdilar.  

Mashhur faylasuf al-Forobiy, Axmad Farg’oniy, alloma Abu Rayxon 

Beruniy, buyuk Abu Ali ibn Sino, Abu Abdullo Rudakiy, Abdulqosim  Firdavsiy 

va boshqalar O’rta Asr sharq madaniyatiga katta hissa qo’shdilar. Ayniqsa, al-

Forobiy va ibn Sino sharq xalq qo’shiqchiligi ravnaqiga ulkan hissa qo’shdilar.  

XI-XV asrlar davomida o’zbek xalqi  madaniyati yangi cho’qqilarga erishdi.  

Temuriylar davrida o’zbek musiqa madaniyati yuksak rivojlandi. Bunda 

---

Abduraxmon Jomiy, Alisher Navoiy, Mirzo Ulug’bek, Zahiriddin Muhammad 

Bobur kabi ulug’ allomalarning xizmatlari alohida xurmatga sazovor.  

Bu davrda eng katta salobatli maqomlarimizdan “Shashmaqom” turkumi 

mukammal shaklga kirdi. Shuningdek dostonchilik san’ati ham yuksak rivojlandi.  

Binobarin,  o’zbek musiqasi ikki asosiy tarmoqda – xalq ommaviy janrlari 

(bolalar qo’shiqlari, alla, yalla, terma, lapar, qo’shiq, lirik va raqs kuylari)ga va 

og’zaki an’anadagi ustozona (professional) musiqa (ashula, katta ashula, doston, 

maqomlar) yo’nalishlarida qaror topib keldi.    

O’zbek shoiri mutafakkiri A.Navoiy musiqa san’atiga san’ati sohasida 

nihoyatda katta bilimga ega bo’lgan edi. Uning musiqaviy – estetik qarashlari 

“Sabbayi - Sayyor”, “Mahbubul qulub” va boshqa asarlarida aks etgan. O’zbek 

xalqi ning musiqa madaniyati  xalq pofessional ijod mahsuli bo’lgan musiqa asari, 

og’izdan – og’izga o’tish asosida asrlar davomida to’plangan an’ana zamirida 

rivojlangan. U bizga xofizlar, musiqachilar, baxshilar orqali yetib kelgan. Unga 

xalq ijodining eng yaxshi namunalari hamda professional ijrochilar tomonidan 

chalingan musiqa asarlari kirgan. 

        

Milliy va zamonaviy qo’shiqlarning  ta’sirchanlik xususiyatlari o’zbek xalqi 

ning xalq qo’shiqchiligi san’ati uzoq tarixga ega bo’lib, davrlar osha o’zining 

tarbiyaviy sifatlarini yo’qotmay omma orasida ommalashib bormoqda. 

           

Sharq  musiqa  ilmining  asoschisi  deb  butun  jahonda  tan  olingan 

vatandoshimiz Abu Nasr Forobiy buyuk allomalarimizdan. Abu Ali Ibn Sino 

Abdulqodir Marog’i, Abduraxmon jomi, Alisher Navoiy, Darvesh ali Changiy va 

boshqalar sharqona jahonshumul ahamiyatga molik noyob nazari va estetik 

qarashlarni ishlab chiqqan holda mumtoz musiqiy asarlarning ham muallifi sifatida 

keng taniganlar.  

      

O’zbek xalq qo’shiqchiligi tarixini o’rganishda  milliy va zamonaviy musiqa 

san’atining hozirgi kunga qadar rivoj va sayqal topayotgani  hamda ikkala janrning 

zamirida yurt faxri va o’zbek xalqi ning tarixiy ko’rinishlari  kuylanayotganligi 

san’atimizning naqadar yuksakligidan dalolatdir. Har ikkala janr bugungi kunga 

---

qadar o’z jilosini  yo’qotmay, o’zaro bog’lanib, bir-birini to’ldirib, tinglovchini 

qalbida yashab kelmoqda. 

        Milliy va zamonaviy musiqa bog’liqligi shundan iboratki har ikki janrda ham 

milliy – ma’naviy qadriyatlarimiz, milliy g’ururimiz, konstitutsiyalarimiz, ona 

Vatanimiz madxi kuylanadi.milliy musiqa – insonning  qalb kechinmalarini 

mumtoz kuy qo’shiqlar maqom san’ati, an’anaviy qo’shiq ijrochiligi bayon  etilsa, 

zamonaviy musiqa milliy estrada janri, lirik ohanglarini zamonaviy topqini orqali 

kuylashadi.  

 

Bizga ma’lumki har ikki janrlarda ham buning betakror san’atimizga dunyo 

uzra teng keladiganini topish qiyin.  

Tabiiyki xalq  qo’shiqchiligi ham aynan insonning ichki va tashqi dunyosini 

ohanglar orqali go’zallik va yaxshilikka yo’naltiradi. Ya’ni, kishilarda bo’lishi 

zarur bo’lgan hislatlar, aynan musiqada ham bo’ladi, jumladan, milliy qo’shiq 

chiroyli harakat, hushmuomalalik- hushohanglik bilan uyg’unlashadi.  

Bitiruv malakaviy ishimning birinchi bobida xalq qo’shiqchiligining tarixiy 

xususiyatlari, uning rivojlanib hamda insoniyat ongiga ta’siri jarayonida ma’naviy 

barkamollikning shakllanishi, eng muhimi buyuk allomalarimizning xalq 

qo’shiqchiligiga bo’lgan yuksak e’tiborlari va yoshlar tarbiya sifatlari takomilidagi 

o’ziga xos ko’rinishlar haqida  to’xtalib o’tishga harakat qildim.  

Dars davomida xalq qo’shiqlarini kuylash va uning qadimiy asoslarini 

o’rganib borish haqida  to’xtalib, xalq qo’shiqchiligi san’atini o’rganishda, 

jumladan, kuylash va tinglash orqali o’quvchilarning musiqa idroki milliy ohanglar 

ta’sirida  kuchayishini, mustaqil fikrlay olishini hamda tinglangan ohanglar orqali 

ularning taqqoslash qobiliyatlari rivojlanib borishini bayon etdim. 

Musiqa  madaniyati  darslarida  yuqorida  ta’kidlaganimdek,  xalq 

qo’shiqchiligi tarixini o’rganishning asosiy maqsadi –  musiqa san’atining uzoq 

davrlarga borib taqalishi, xalq hayoti va izlanishlarining rivojlanib, sayqallashuvini 

o’quvchi yoshlar ongiga singdirib borishdan iborat. 

Xalq qo’shiqchiligi tarixini o’rganishda  muhim masalani ta’kidlab 

o’tamanki,  haftasiga bir soat beriladigan musiqa darslarida tariximizni, xususan, 

---

musiqa yo’nalishiga oid tarixiy manbalarni to’liq holda o’quvchi ongiga yetkazish 

biroz mushkul . Shuning uchun o’quvchilarga xalq qo’shiqlarini o’rgatish rejasida 

tarixiy manbani o’rganishga alohida vaqt ajratish lozim. 

 

O’quvchilarning fikrlash qobiliyatlarini o’ta zo’riqtirmaslik uchun sodda va 

qiziqarli “metod”lardan foydalanish lozim. Dars  jarayonida, ayniqsa o’zbek 

xalqini tarannum etuvchi qo’shiqlarni o’rgatish orqali  o’zbek xalqi ning urf-

odatlari, liboslari, o’zbek taomlari haqida fikr yuritib, yoshlar ongida milliy 

mentalitet g’oyalari shakllantiriladi. 

 

“Xalq qo’shiqlari haqida so’z ketar ekan, - deydi yurtboshimiz,- eng avvalo 

o’sib kelayotgan yosh avlod, ajdodlari, boyliklari, hususan merosimiz an’ana va 

urf-odatlarimiz haqida fikrlashga ega bo’lmoqlari lozim”. O’quvchilarda mustaqil 

fikrlash qoidalarini rivojlantirar ekanmiz, mustaqil fikrlay olishlari, eng muhimi 

milliy  musiqani ongli ravishda idrok etib, milliy ohanglarni, xalqona qo’shiqlarni 

kuylashlari ahamiyatlidir. 

Ikkinchi bobda o’quvchilarning estetik qobiliyatlarini shakllantirish va 

rivojlantirishda o’zbek xalq qo’shiqchiligi tarixiga nazar tashlashni va undagi 

milliy va bebaho meros atalmish xalq qo’shiqchiligining noyob qadriyatlarini 

o’quvchi- yoshlar ongiga singdirib borish masalalari qayd etilgan. Xulosa qilib 

aytadigan bo’lsak,  kasbiy ijodkorlik  mahoratimizga erishishimizda odob 

ko’chasidan yurib, undagi ko’plab insoniy fazilatlar sohibi bo’lib, kamolot sari 

odimlar ekanmiz, xalq orasida obro’-e’tibor qozonamiz, biz tarbiya berayotgan 

yoshlar ham kelgusida mustaqil diyorimizning ravnaqiga o’z hissalarini qo’shuvchi 

kadrlar bo’lib yetishadilar.  Bizning asosiy maqsadimi zamon talabidagi darslarni 

tashkil etish bilan mustaqil fikrlovchi bilimli yoshlarning ko’payishiga erishishdir.  

Musiqa madaniyati darslarida o’quvchilar musiqa tinglash, qo’shiq kuylash, 

cholg’u asboblariga jo’r bo’lish kabi harakatlarni bajarish bilan birga albatta ritmik 

harakatlarni to’laqonli ravishda bajarishlari shart. Bu bilan o’quvchining tinglash, 

diqqatni bir joyga to’plash, musiqa ohangiga mos  harakatlar bajarish, chapaklar 

asosida ritmga jo’r bo’lish orqali qobiliyatlari rivojlanadi. Xalqona yo’ldagi kuy- 

qo’shiqlarni ijro etishda esa o’quvchilar milliy yo’nalishni o’zlarida aks ettirib, ijro 

---

etishga harakat qiladilar, bunday qo’shiqlarni dilga yaqin qo’shiqlar deb atash 

mumkin. 

Ikkinchi bobda esa xalq qo’shiqchiligini davrlar asnosida yoritishga harakat 

qildim. Masalan,  V-X asrlarda xalq tarixiy tarqqiyotining rivojlanib borishi, XV- 

XVIII asrlarda xalq qo’shiqchiligini ommalashuvi va nihoyat mustaqillik davrida 

xalq qo’shiqchiligining yuksak pog’onalarga ko’tarilishi haqida  fikrlar bayon 

etildi. 

 Xulosa o’rnida, o’zbek xalq qo’shiqchiligi tarixini o’rganish, uni musiqa 

madaniyati daprslarida joriy etish va xalq qo’shiqlarini kuylash qoidalarini berilgan 

ko’rsatma va rejalar asosida o’tilishi musiqa o’qituvchisining vazifasidir. Darsning 

samaradorligiga erishish, kasb mahoratini to’liq bajarishda o’qituvchi-pedagoglar 

DTS talablari hamda yangi pedagogik texnologiya asosida istagan faoliyatlar orqali 

ko’zlagan maqsadiga erishishi mumkin.   

«Biz oldimizga qanday vazifa qo’ymaylik, - deb ta’kidlaydi Prezidentimiz I. 

A. Karimov – qanday muammolarni yechish zaruriyati tug’ilmasin, gap oxir 

oqibat, baribir kadrlarga va yana kadrlarga borib tarqalaveradi. Mubolag’asiz 

aytish mumkinki, bizning kelajagimiz o’rnimizga kim kelishiga yoki boshqacha 

aytganda qanday kadrlar tayyorlashimizga bog’liq». 

Bizga ma’lumki,  musiqa tarbiyasi jamiyatimiz taraqqiyotida  muhim 

ahamiyat kasb etadi. Unda o’zbek musiqa madaniyati va xalq musiqasining nodir 

namunalari orqali yosh avlodni tarbiyalashdek mas’uliyatli vazifa amalga 

oshiriladi. Bugun shunday darslar tashkil etilsinki, pedagog faol va tashabbuskor 

bo’lsin, uning shogirdlari esa mustaqil va erkin fikrlay oladigan yoshlar bo’lib 

yetishsinlar. 

Mavzuning dolzarbligi. 

 

Bugungi kunda yoshlar ongiga turli ommaviy axborot vositalari tomonidan 

kirib kelayotgan turli ruxiy, salbiy yo’nalishdagi ta’sirlardan ximoya qilish ishida 

an’anaviy xalq qo’shiqchiligining mumtoz asarlaridan samarali foydalanish, 

yoshlarning darslardan keyingi bo’sh paytlarida ham turli salbiy oqimlar ta’siriga 

tushib qolishdan asrashda an’anaviy xalq qo’shiqchiligi fanidan ham samarali 

---

foydalanish  maqsadga  muvofiq  deb  xisoblaymiz.  Shuningdek  ushbu 

mashg’ulotlarni professional darajada eng zamonaviy texnika vositalarini jalb 

qilgan holatda tashkil qilish masalalarini ko’tarib chiqmoqchimiz. Ana shu nuqtai 

nazardan olib qaraganda ushbu bitiruv malakaviy ishimizni dolzarb deb 

xisoblaymiz.  

Mavzuni maqsadi

. 

Musiqa  yo’nalishidagi  kasb-hunar  kollejlaridagi 

an’anaviy xalq qo’shiqchiligi darslarini yangi sifat darajasiga ko’tarish. Ko’plab 

o’zbek bastakorlari Saidjon Kalonov, To’xtasin Jallilov, Telman Xasanov, Nabijon 

Xasanov, Yunus Rajabiylar tomonidan yaratilgan yuksak saviyadagi musiqiy 

asarlarni an’anaviy xalq qo’shiqchiligi fani mashg’ulotlari jarayonida bo’lajak 

Musiqa tarbiyachilarini yaqindan tanishtirib borish.  

Tadqiqotning obekti va predmeti

.

 Namangan shahar pedagogika kasb-hunar 

kolleji Musiqa bo’limi obekt qilib tanlandi. Bitiruv malakaviy ishining predmeti 

qilib ushbu kasb-hunar kollejining Musiqa yo’nalishidagi yakka tartibda 

o’tiladigan an’anaviy xalq qo’shiqchiligi fani mashg’ulotlari predmet bo’lib xizmat 

qiladi.  

Muammoga yangicha yondoshish

.

 Bitiruv  malakaviy ishi ximoyamda 

Namangan shahar pedagogika kasb-hunar kollejida bevosita an’anaviy xalq 

qo’shiqchiligi mashg’ulotlari tashkil qiladi. Hamda bitiruv malakaviy ishida 

ko’tarib chiqilgan masalalarni amalda ya’ni an’anaviy xalq qo’shiqchiligi fani 

mashg’ulotlari jarayonida tajriba va sinovdan o’tkazadi. Bitiruv malakaviy ishi 

tugallangach ushbu Bitiruv malakaviy ish Namangan pedagogika kollejining 

tajribali pedagoglari tomonidan muxokama qilindi va baholanadi.  

BMI ning tuzilishi

.

 Kirish, ikki bob, sakkiz bo’lim, xulosa va takliflar hamda 

foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. 

---

I.