Pedagogika 017, 3-son Bosh muharrir

Saparboyev Jamoladdin Yuldashevich, 
Nizomiy nomidagi TDPU matematika o‘qitish 
metodikasi kafedrasi katta o‘qituvchisi. E-mail: 
[e-mail]
 
 
*
Xo‘jayev Alijon Atabekovich, 
Nizomiy nomidagi TDPU umumiy matematika kafedrasi katta 
o‘qituvchisi. E-mail: 
[e-mail]
 
 
1
Пойа Д.
Математические открытие. – Москва: Наука, 1976. – С. 5-6. 
J. Saparboyev
 *
 
A. Xo‘jayev
 *
 

---

PEDAGOGIKA 
2017, 3-son
 
 
69 
Masalalarni ishlash o‘quv faoliyatining asosiy qismi hisoblanadi. Bu 
jarayonda o‘quvchilar o‘quv predmetlarining nazariyasini o‘zlashtiradi, 
o‘zlarining ijodiy qobiliyatlarini va mustaqil tafakkur qilishini rivojlantiradi. 
Ko‘pchilik olimlarning ishlarida o‘quv faoliyati o‘quv masalalari sistemasi 
sifatida ko‘rsatilgan, D. B. Elkonin esa o‘qitishni o‘quvchilar oldida qo‘yilgan 
ta’lim maqsadlariga erishishga yo‘naltirilgan xatti-harakatlar yig‘indisi sifatida 
belgilaydi hamda o‘quv topshiriqlarini o‘quv faoliyatining asosiy birligi deb 
biladi
1
. Bunday qarash masalaviy yondashish didaktikasini yaratishga olib keladi. 
Unga asosan yangi bilimlar, ko‘nikma va masalalarning shakllanishi maxsus 
loyihalashtirilgan vaziyatlar tizimi orqali ta’minlanadi va yechimi uchun o‘quv-
bilish masalalari yig‘indisidan foydalaniladi. Masalan, G. D. Buxarova masalaviy 
yondashishni ta’lim oluvchilarning shunday faoliyati sifatida bayon etadi va 
“turli masalalar va ularning yechimi sistemasini qo‘llash, ya’ni har bir bosqichda 
nafaqat ma’lum bir masalalar sistemasini, balki ular yechimining muvaffaqiyatli 
topilishini ta’minlovchi sistemalarni qo‘llash”ni nazarda tutadi
2
. Shunday qilib, 
masalaviy yondashishning mohiyati ijobiy motivatsiyalar, usullarga o‘rgatish, 
o‘quv masalalarini yechish usullari, o‘quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini ochish 
uchun sharoit yaratishdan iborat. 
Masalaviy yondashishga bag‘ishlangan izlanishlarda masalalarning 
samarali (produktiv) fikrlash rivojiga ta’siri aniqlangan. Produktiv fikrlash 
tadqiqotlarining elementlari mohiyatini (sifatlari, operatsiyalari, faktorlari va 
shunga o‘xshash) belgilaydi, uning xarakteristikasida, asosan, bir xil fikrda 
bo‘lmoqdalar. Masalan, M. Vertgeymer muhim xususiyat sifatida guruhlash, 
markazlash, qayta tashkil etish va anglash kabi operatsiyalarni ajratadi
3
.
Z. I. Kalmikova produktiv fikrlashning asosiy sifatlari: fikrlash faoliyatining 
chuqurligi, egiluvchanligi, barqarorligi, anglanganligi va mustaqilligini sanab 
o‘tadi
4
.
Fikrlash faoliyatining chuqurligi insonning muammolarini yechishda 
abstraktlashtirish qobiliyati bilimlarni yangi vazifalarga aylantira olish kengligi 
alomatlarining muhimlik darajasida namoyon bo‘ladi. 
1
Qarang: 
Эльконин Д. Б.
О структуре учебной деятельности / Психическое развитие в 
детских возрастах // Избранные психологические труды. – Воронеж: НПО МОДЭК, 1997. – 
С. 285-295. 
2
Бухарова Г. Д.
Основные понятия теории решения задач и теории обучения решению 
задач // Образование и наука. 2011. – № 3 (82). – С. 44-58. 
3