Pedagogika 015, 6-son Muassis: Nizomiy nomidagi Toshkent

PEDAGOGIKA
2015, 6-son
 
 
78 
qiymatiga bog‘liq holda qanday o‘zgarishini aniqroq tasavvur qilish uchun (9) 
formulani quyidagi ko‘rinishda yozamiz: 
R
R
0
1
1



(10) 
1. 
R
0
>> R
bo‘lgan holda 

--->0.
 
Bu, o‘z navbatida, manba qisqichlari 
qisqa tutashtirilganda yoki hech qanday tashqi qarshilik bo‘lmaganda manbaning 
FIK nolga teng bo‘lishini bildiradi. 
2.
R
0
= R
bo‘lgan holda 

= 0,5, ya’ni manbadan iste’molchiga 
uzatilayotgan to‘la elektr energiyaning yarmigina foydali ishga sarflanadi, 
xolos
1
. 
3.
R
0
<< R 
bo‘lgan holda 
1


, tok manbayidan iste’molchiga 
uzatiluvchi to‘la energiya foydali ishga sarflanadi (
1


ideal holatdir). 
Bundan ko‘rinadiki, tok manbayining FIK tashqi qarshilikning son 
qiymatiga bog‘liq bo‘lib, 0 


< 1 oraliqda o‘zgarar ekan. FIK 
R
r
yoki 
R
R
0
nisbatning funksiyasi sifatida o‘zgarish grafigi 2-rasmda keltirilgan bo‘lib, uning 
o‘zgarishi asimptotik (urinmaviy) xarakterga ega. 
R
0 
≤ 
R 
bo‘lganda u to‘g‘ri 
chiziqqa yaqinlashadi. 
Agar tashqi qarshilik ichki qarshilikdan kichik bo‘lsa, umumiy quvvatning 
katta qismi generator (tok manbayining o‘zi)da sarflanadi va FIK kichik bo‘ladi. 
Bu elektr zanjirining ishlashi uchun birmuncha noqulayroq sharoitdir. Xususan, 
tashqi qarshilik nolga teng bo‘lsa, ya’ni generator qisqa tutashuv rejimida 
ishlasa, barcha quvvat generatorning qizishiga sarf bo‘ladi va FIK nolga teng 
bo‘ladi, lekin ba’zan kichik quvvatli radioelektron qurilmalarda katta tok olish 
kerak bo‘lib, FIKning ahamiyati ikkinchi darajali bo‘lganda bu rejimdan 
foydalaniladi. Agar tashqi qarshilik ichki qarshilikka teng bo‘lsa, to‘la quvvat 
teng ikkiga bo‘linadi va FIK 50%ga teng bo‘ladi. Bu holatda foydali quvvat eng 
katta bo‘ladi
2
. Etalon qarshilikni ma’lum deb, zanjirga ulangan ampermetr va 
voltmetrlarning ko‘rsatkichlariga asosan iste’molchining qarshiligi zanjirning 
shu qismi uchun Om qonunini tatbiq etgan holda hisoblanadi: 
I
U
R

(11) 
1