Pedagogika 015, 6-son Muassis: Nizomiy nomidagi Toshkent

PEDAGOGIKA
2015, 6-son
 
 
77 
2)
P = I

 - 
to‘la quvvat; 
3)
A
1
 = I
2
 rt
- manba ichida zaryadni ko‘chirishda bajarilgan ish;
4)
P
1
= I
2
r
- manba qisqichlaridagi quvvat;
5)
A
2
 = I
2
 (R+R
0
)t
- zanjirning tashqi qismida bajarilgan ish;
6)
P= I
2
(R+R
0
)=IU
ab
 - 
zanjirning tashqi qismidagi quvvat; 
7)
A
3
 = I 
2
Rt
-
 
foydali ish; 
8)
R
I
P
2
3

- foydali quvvat.
Bundan ko‘rinadiki, elektr zaryadini berk zanjir bo‘ylab ko‘chirishda 
bajarilgan to‘la ish tok manbayining ichki va tashqi zanjir qismida bajarilishi 
mumkin bo‘lgan ishlarning yig‘indisidan iborat ekan, ya’ni: 
A=A
1
+A
2
(4) 
shuningdek, manbaning to‘la quvvati tok kuchi bilan manba elektr yurituvchi 
kuchining ko‘paytmasi yoki zanjirning ichki va tashqi qismlaridagi quvvatlar 
yig‘indisiga teng bo‘ladi: 
P=P
1
+P
2
(5) 
To‘liq zanjirning iste’molchi qismida bajarilgan ish foydali bo‘lganligidan, 
manbaning FIK: 
r
R
R
R
А
А
А
A
A






0
2
1
3
3

(6) yoki foydali quvvat
koeffitsiyenti (FQK) 
r
R
R
R
Р
Р




0
3

(7) bo‘ladi, bunda 

– tok
manbayining foydali ish koeffitsiyenti yoki foydali quvvat koeffitsiyenti (FQK) 
deb ataladi. Ko‘ramizki, o‘zgarmas tok manbayining FIK va FQK bir-biriga 
ekvivalent ekan. Elektr energiyasini uzatishdagi simlarning qarshiligi, ya’ni 
etalon qarshilik tok manbayining iste’molchi qarshiligiga nisbatan juda kichik 
bo‘lsa, (6) formula quyidagi soddalashgan ko‘rinishga keladi:
r
R
R



(8) 
Bu yerda 

tok manbayining elektr energiyasini uzatuvchi simlarning 
qarshiligini e’tiborga olmagandagi FIKni ifodalaydi. Ko‘pincha tok manbayini 
emas, balki manba qisqichlaridagi, ya’ni tok manbalaridan (generatorlardan) 
o‘quv laboratoriyalariga simlar vositasida keltirilgan manbaning FIKni aniqlash 
talab qilinadi. Bunda 
U
ab 
tok manbayi qisqichlaridagi kuchlanish, 
R
0
 
ichki 
qarshilik sifatida ifodalanuvchi etalon qarshilik (o‘tkazgich simlar qarshiligini 
hisobga olmaymiz) va 
R
iste’molchi qarshiligi deb olinsa, (6) quyidagi 
ko‘rinishni oladi: 
R
R
R


0

(9). 
Bu (9) formula tok manbayining FIKni ifodalaydi. Demak, manbaning FIK 
tashqi qarshilik funksiyasi sifatida o‘zgarar ekan. FIK tashqi qarshilikning son 

---