Pedagogika 015, 6-son Muassis: Nizomiy nomidagi Toshkent

Каримов И. А.
Бунёдкорлик йўлида. 4-жилд. – Тошкент: Ўзбекистон, 1996. – Б. 11. 
SAN’AT VA JISMONIY MADANIYAT TA’LIMI

---

PEDAGOGIKA
2015, 6-son
 
 
123 
tasviriy va amaliy san’atning falsafiy, psixologik qirralarini о‘rgatish maqsadga 
muvofiqdir. Ta’lim tizimida, yoshlarni tarbiyalashda gо‘zallikni seza bilishga, 
san’at asarlarini kitob о‘qigandek о‘qiy olishga, ulardan estetik zavq ola bilishga 
о‘rgatish, izlanuvchanlik va yaratuvchanlik qobiliyatlarini rivojlantirish, san’atga 
bо‘lgan qiziqishini kuchaytirish orqali yoshlarning kasb tanlashida va ularning 
dunyoqarashini shakllantirishda muhim rol о‘ynaydi. 
Dome ijodi XIX asr tanqidiy realizmining yorqin ifodasidir. U о‘z 
zamonasining san’atga bо‘lgan demokratik qarashlari bilan chambarchas bog‘liq 
edi
1
. XIX asr san’atida grafika katta ahamiyat kasb etdi, ayniqsa, siyosiy 
karikatura о‘zining ijtimoiy jihatdan о‘tkirligi, keskinligi bilan ajralib turdi. 
Onore Domening nomi tilga olinar ekan, fransuz yozuvchisi Andre Vyurmeser 
quyidagicha tariflaydi: “Dome... bu xalq, uning qahr-g‘azabi, oliyjanobligi, 
kо‘ngilchanligi, kuch-qudrati, or-nomusidir”
2
.
Onore Domening mashhur asarlaridan biri “Eman” kompozitsiyasidir.
Kompozitsiyada eman daraxtini asosiy qahramon qilib, kartinaning markazida 
dinamik holatda tavirlagan, chunki eman daraxtining о‘ziga xos tomonlarini va 
xususiyatlarini yaxshi anglagan. Dub daraxti kuch-qudrat, uzoq umr, chidamlilik, 
mardlik, ulug‘vorlik ramzi sifatida tasvirlanadi. Ba’zi mamlakatlarda dub dunyo 
о‘qi va tabiiy ibodatxona hisoblangan, shuningdek, erkaklik kuchi va donolik 
ramzi sifatida qaraladi. Dub bargi kо‘pgina davlatlarda harbiy belgi sifatida 
ishlatiladi
3
.
Onore Dome asaridagi asosiy elementlar quyidagilardan iborat: eman 
daraxtining tanasi, yashin, shamol, daryo, daraxtning ildizi, daraxtning shoxi.
Eman daraxtining belidan sinib, yarimjon bо‘lsa-da, oxirgi kо‘karib turgan 
shoxi shamol va bо‘ron qarshiligiga chidab turgan holati aks ettirilishi orqali 
yashashga bо‘lgan intilishning kuchliligi tasvirlanadi (1-rasm). San’at ta’limida 
mazkur asarni ramziy ma’noda о‘rganish о‘quvchi-yoshlarning ijodiy tafakkuri 
va ilmiy dunyoqarashini shakllantirishga amaliy yordam beradi.
Asarda qо‘yilgan g‘oyaning yechimiga yordamchi qilib atributlarni, 
tabiatga mos holda voqelikni tanlagan, ya’ni chaqmoq, qora bulut, daryo, shamol 
va boshqalar aks etgan va bu orqali о‘z oldiga qо‘ygan maqsadiga erisha olgan. 
1